Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę „Działalność spółek hodowli roślin i zwierząt nadzorowanych przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa w latach 2017-2021”, której celem było udzielenie odpowiedzi między innymi na pytanie, czy majątek spółek hodowli roślin i zwierząt o szczególnym znaczeniu dla gospodarki polskiej, był przez odpowiedzialne za niego podmioty efektywnie zarządzany.
NIK już trzeci raz zwraca uwagę na problem gospodarowania majątkiem
W swoim raporcie Najwyższa Izba Kontroli w swoim raporcie zawarła między innymi nieefektywne zarządzanie majątkiem, a także nie w pełni skuteczny nadzór właścicielski Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa nad spółkami hodowli roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich o szczególnym znaczeniu dla gospodarki. To już trzeci raz, kiedy to NIK zwraca uwagę na potrzebę podjęcia działań, które miałyby wpływ na gospodarowanie majątkiem przez spółki. Firmy hodujące zwierzęta gospodarskie inne niż konie, mogłyby zostać wspomagane przez KOWR w ustaleniach ich sprzedaży. Miałoby to wpływ na zwiększony nadzór zarządów spółek i samego KOWR w tym zakresie. Mimo wystosowanego wniosku NIK także Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nadal nie opracował nowej kompleksowej koncepcji funkcjonowania państwowej hodowli koni w Polsce z uwzględnieniem racjonalizacji tej hodowli oraz stopniowej poprawy działalności tego obszaru rolnictwa.
Nieuzasadnione przekazanie spółek strategicznych
Uwagę Najwyższej Izby Kontroli zwróciło również przekazanie przez KOWR w roku 2022 siedmiu spółek hodowli roślin i zwierząt gospodarskich o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej do Krajowej Grupy Spożywczej, co spowodowało utracenie przez nich statusu spółek strategicznych. Decyzja ta nie została w żaden sposób uzasadniona ani przez ministra rolnictwa, ani ministra skarbu państwa. Warto też zaznaczyć, że przygotowany przez KOWR biznesplan dotyczący utworzenia KGS, takiego przekazanie spółek strategicznych nie zakładał.
Jaki jest cel działalności spółek hodowlanych?
Podstawowym celem działalności spółek hodowlanych jest prowadzenie, zgodnie z krajowymi planami, własnych programów hodowli roślin oraz zwierząt. Zadaniem jest również kreowanie postępu biologicznego w rolnictwie, tak aby ten pozytywnie wpływał na wydajność produkcji rolniczej i poprawiał jej jakość. Hodowla własnych odmian roślin, czy doskonalenie ras bydła, trzody chlewnej, owiec i koni pozwala na przekazywanie rolnikom najwyższej jakości materiału siewnego i zarodowego i przede wszystkim ma uniezależnić polskie rolnictwo od chorób w innych krajach i epidemii, co przekłada się na zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego, a także stabilizacje cen.
Istnieje ryzyko, że spółki trafią w prywatne ręce
Krajowa Grupa Spożywcza zajmuje się tymczasem głównie produkcją i sprzedażą cukru, handlem nawozami. Dlatego też zdaniem NIK, istnieje realne zagrożenie, że spółki zajmujące się działalnością niedochodową, byłe spółki strategiczne lub po prostu ich część zostanie sprzedana prywatnym podmiotom.
Spółki przekazane Krajowej Grupie Spożywczej prowadzą głównie hodowlę twórczą i zachowawczą roślin uprawnych, w tym zbóż, ziemniaków i buraków cukrowych oraz:
- hodowlę twórczą i zachowawczą bydła rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej,
- hodowlę koni czystej krwi arabskiej (Stadnina Koni Białka należąca do Małopolskiej Hodowli Roślin),
- hodowlę koników polskich (Poznańska Hodowla Roślin),
- hodowlę koni małopolskich (Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego),
- hodowlę koni huculskich (Kombinat Rolny Kietrz).
Jeżeli wymienione spółki zaprzestaną swojej działalności, według NIK istnieje zagrożenie dla stabilności hodowanych przez nie zwierząt oraz roślin. Przez co rolnicy straciliby dostęp do oferowanego przez nie materiału siewnego i zarodowego.
Najwyższa izba Kontroli skierowała do Ministra Aktywów Państwowych wniosek o rozważenie przeniesienia siedmiu spółek strategicznych ponownie pod nadzór KOWR. W stanowisku do Informacji o wynikach kontroli Minister Aktywów Państwowych przedstawił proces utworzenia Krajowej Grupy Spożywczej, ale nadal nie uzasadnił przyczyn włączenia tych spółek do Krajowej Grupy Spożywczej.
Mimo nieprawidłowości spółki osiągnęły zamierzone cele
Kontrola NIK obejmowała w sumie 11 spółek:
- jedną spółkę hodowli roślin,
- dwie spółki hodowli koni,
- osiem spółek hodowli bydła, owiec i trzody chlewnej.
Spółki te zostały wybrane celowo, uwzględnione zostały wyniki ekonomiczne, a także charakter prowadzonej hodowli. Mimo nieprawidłowości, które zostały stwierdzone w okresie kontroli, zakładane przez te spółki cele oraz wyniki hodowlane zostały w większości osiągnięte.
NIK dodatkowo stwierdziła nieefektywne zarządzanie majątkiem, a także pogorszenie sytuacji finansowej, poddanych kontroli spółek w latach 2018-2019, co miało wpływ na:
- niepełne pokrycie kosztów hodowli przychodami z tej działalności, co wynikało ze specyficznych warunków prowadzenia rolniczej działalności gospodarczej,
- brak rekompensat w związku z suszą, do której doszło w tym okresie,
- zmniejszanie od 2015 r. płatności bezpośrednich w ramach unijnej Wspólnej Polityki Rolnej.
Która spółka osiągnęła najniższe wyniki ekonomiczno-finansowe?
W badanym okresie najniższe wyniki ekonomiczno-finansowe osiągnęły spółki hodowli koni, które miały też największe problemy z utrzymaniem płynności finansowej.
Stadnina w Janowie Podlaskim w 2021 roku uzyskała dodatni wynik finansowy, do którego przyczyniła się wypłata odszkodowania za wydzierżawioną amerykańskiej stadninie klacz, która padła po nagłej chorobie. Odszkodowanie to wyniosło około 1,4 miliona złotych.
Nieefektywne zarządzanie majątkiem – bark kontroli KOWR
Jako jedną z przyczyn nieefektywnego zarządzania majątkiem kontrolowanych spółek był niepełny nadzór ze strony KOWR. Nie przeprowadził on w 22 na 38 spółkach planowanych kontroli, które powinny się odbywać raz na cztery lata. W 12 spółkach nie zostały przeprowadzone kontrole hodowlane. Dodatkowo NIK ma również zastrzeżenia do wydanej przez KOWR zgody na sprzedaż 48 koni ze stada hodowlanego w Janowie Podlaskim.
Roszady w kadrach wpływają na kondycję strategicznych spółek
W ciągu pięciu lat w 30 na 41 spółek doszło do aż 122 zmian, co jest nie bez znaczenia dla kondycji strategicznych spółek hodowlanych. Wpływa to niekorzystnie na ciągłość zarządzania, zwłaszcza w przypadku spółek, które mają szczególne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego państwa i stabilizacji rynku rolnego. W przypadku dwóch spółek stwierdzono również nieprawidłowości w wysokości wypłacanych wynagrodzeń członkom zarządów na kwotę około 77 tysięcy złotych.
wk
fot. archiwum
wk
fot. archiwum
