Gleby są niezwykle wszechstronne: są stanowiskiem oraz siedliskiem dla roślin i zwierząt, zatrzymują wodę i składniki pokarmowe, wyrównują wahania temperatury. Ponadto filtrują zanieczyszczenia, potrafią je neutralizować lub wiązać. W ten sposób zapobiegają ich przedostawaniu się do wód gruntowych i wody pitnej oraz wchłanianiu substancji szkodliwych przez rośliny, a tym samym ich gromadzeniu w łańcuchu pokarmowym. Próchnica w glebie zatrzymuje m.in. CO2.
Gleba pełni te różnorodne funkcje dzięki współdziałaniu jej złożonych właściwości biologicznych, chemicznych i fizycznych, które wykształciły się w toku procesu glebotwórczego. Gleby w Europie Środkowej powstały w dużej części po ostatnim zlodowaceniu i ich wiek raczej nie przekracza 20 tys. lat.
Materiał macierzysty – od skały do gleby
O wielkości cząstek gleby, a tym samym o rodzaju gleby, decydują skała macierzysta, wietrzenie, rozdrobnienie i transport. Wskutek wietrzenia ze skał powstają kamienie i coraz drobniejszy materiał, aż po części tzw. części ziemiste o wielkości poniżej 20 mm (żwir, piasek, pył, części spławialne), przy czym jedynie niewielka ich część pozostaje na miejscu wietrzenia. Zwietrzały materiał ulega przemieszczeniom: siła grawitacji (skały), lód, woda i wiatr transportują oddzielone masy skalne. Elementy te, od grubszych po najdrobniejsze, są transportowane przez działającą na nie siłę na różne odległości – w zależności od wartości tej siły.
Rodzaj gleby – ważna cecha
Z osadów różnej wielkości powstają gleby. Składniki mineralne o średnicy powyżej 2 mm określa się jako części szkieletowe, a składniki poniżej 2 mm jako części ziemiste. O ile ziarna piasku (średnica powyżej 63 µm do 2 mm) są jeszcze widoczne gołym okiem, o tyle do rozróżnienia cząstek pyłów (średnica powyżej 2 do 63 µm) przydaje się lupa. Do rozróżnienia cząstek iłów (poniżej 2 µm) potrzebny jest mikroskop. Rodzaj gleby zależy od zawartości trzech frakcji, tj. iłów, piasków i pyłów. Skład granulometryczny ma wpływ na najważniejsze funkcje i procesy w glebie, takie jak zatrzymywanie i przenikanie wody, przemieszczanie składników pokarmowych i ich magazynowanie, podatność na zamulanie i erozję, ale także – razem z pH i zawartością wapnia – na przemieszczanie się cząstek iłów (proces płowienia) w glebie.
Więcej na temat tego, jak dobrze poznać glebę i dlaczego jest to tak ważne w praktyce, przeczytacie w najnowszym numerze top agrar (10/2020) w artykule dr. H. Schönbergera z N.U. Agrar GmbH od str. 64.
