Jak ograniczyć skutki suszy?

Powstał postulat o utworzeniu Krajowego Programu Dostosowania Rolnictwa do Zmian Klimatycznych, który uwzględniałby wieloaspektowe podejście do walki ze skutkami suszy i ocieplenia klimatu w Polsce oraz prowadziłby do zabezpieczenia niezbędnych zasobów wody w produkcji rolniczej. Zdaniem naukowców, program ten od strony organizacyjnej, powinien obejmować Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, terenową administrację rządową oraz administrację samorządową, a także producentów rolnych, związki producentów rolnych, a ponadto ośrodki doradztwa rolniczego, instytucje naukowe oraz firmy i organizacje działające na rzecz rolnictwa. Dotychczasowe działania w postaci rządowego Planu Przeciwdziałania Skutkom Suszy oraz Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej byłyby częściami składowymi Programu.

Komitet Nauk Agronomicznych PAN sformułował następujące postulaty:

1. Plan Przeciwdziałania Skutkom Suszy zakłada budowę nowych zbiorników retencyjnych, które przyczynią się głównie do łagodzenia fali powodziowej, w mniejszym stopniu zwiększenia retencji wodnej. Aby zwiększyć́ zasoby wody dla rolnictwa niezbędne są rozwiązania kompleksowe obejmujące całe zlewnie rzek, w celu spowolnienia odpływu wody przez poprawę̨ retencji siedliskowej oraz usprawnienie systemu melioracji i przystosowanie go do gromadzenia wody w kraju. Elementem tych działań́ może być́ dofinansowanie modyfikacji planów zagospodarowania przestrzennego gmin pod katem wyznaczenia terenów zalewowych i obiektów małej retencji wodnej oraz zwiększenie wsparcia budżetowego na odtworzenie urządzeń hydrotechnicznych umożliwiających gromadzenie wody na poziomie zlewni.
2. Celowe jest usprawnienie Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej, między innymi przez wykorzystanie metod teledetekcji. System ten stanowi ważne źródło informacji zarówno dla rolników, jak i dla administracji państwowej. Rolnikom należy się̨ powszechny dostęp do wiedzy o problemach związanych z występowaniem suszy, jak i sposobach ograniczania jej skutków. Modyfikacji wymaga też system ubezpieczeń rolniczych od następstw suszy rolniczej.
3. Promowanie uprawy konserwującej, w rożnych jej wariantach dostosowanych do lokalnych warunków środowiskowych i parku maszyn, ograniczenie wykorzystania słomy do celów energetycznych oraz zmniejszenie parowania z pokrywy glebowej w okresie zimy przez uprawę̨ międzyplonów, zwiększenie udziału uprawy roślin bobowatych i roślin ozimych, mniej wrażliwych na suszę.
4. Opracowanie materiałów szkoleniowych i przeprowadzenie działań́ edukacyjnych przez organizowanie szkoleń́ dla rolników, wskazujących na celowość́ stosowania zabiegów agrotechnicznych zapobiegających efektom suszy oraz aktywne programy wsparcia rolników dla zróżnicowania upraw rolniczych. Stosowanie przez rolników podanych powyżej zaleceń można wzmóc poprzez wprowadzenie ich do przepisów związanych z płatnościami bezpośrednimi (Zasady Wzajemnej Zgodności i Zazielenienia) i przeprowadzania wyrywkowej kontroli zasiewów z wykorzystaniem zobrazowań satelitarnych i dronów.
5. Ważne dla hodowli nowych odmian jest opracowanie podstaw strategii selekcji wytypowanych gatunków roślin uprawnych z wykorzystaniem wiedzy molekularnej, co może być́ precyzyjnym narzędziem wspomagającym selekcję fenotypową. Fundamentem postępu wiedzy o tolerancji roślin na suszę są̨ badania multidyscyplinarne, w których współpracować powinny zespoły o rożnych profilach naukowych. Istnieje rozdźwięk pomiędzy stanem wiedzy o mechanizmach tolerancji roślin na suszę a praktycznym wykorzystaniem tej wiedzy w hodowli nowych odmian.
6. W produkcji rolniczej potrzebne są̨ nowe odmiany o zwiększonej tolerancji na stresy suszy i wysokiej temperatury. Z uwagi na złożony charakter tej cechy, obecnie w hodowli nowych odmian znaczenia nabiera kryterium szerokiej adaptacji odmian do środowiska oraz stabilności ich plonowania. Pożądane są zmiany w systemie rejestracji odmian roślin uprawnych umożliwiające zarejestrowanie odmiany o podwyższonym poziomie tolerancji suszy pomimo jej niższego od wzorca plonowania w warunkach optymalnych. Da to, w połączeniu z dostępnymi prognozami agrometeorologicznymi, możliwość doboru odmian do warunków lokalnych. Prowadzenie selekcji względem tej cechy wymaga wieloletnich badań w zróżnicowanych warunkach agroekologicznych. Rolę wspomagającą selekcję odmian dostosowanych do danych warunków regionalnych w Polsce i niedoboru wody spełnia Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe (PDO), nadzorowane przez COBORU. Wskazane jest rozszerzenie lokalizacji doświadczeń PDO, zwłaszcza we wschodniej części kraju oraz prowadzenie tych badań we współpracy z instytucjami naukowymi. W większym stopniu należy też docierać́ do producentów rolnych z informacją o cechach, jakimi charakteryzują̨ się̨ poszczególne odmiany (Lista Odmian Zalecanych).

KNA postuluje stworzenie platformy współpracy obejmującej szerokie kręgi interesariuszy, tj. naukowców z rożnych dziedzin i instytucji, firmy hodowlane, związki producentów, organizacje, ekologiczne i konsumenckie. Naturalnym gospodarzem takiej platformy, jak i źródłem jej finansowania powinno być́ Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.