W tym roku Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej świętuje 60. rocznicę utworzenia. Co szczególnie ważne, od 2023 roku zmieni się sposób jej funkcjonowania i realizacji zadań.
Warto przyjrzeć się temu, jak WPR zmieniała się na przestrzeni ostatnich sześciu dekad istnienia i jakie były jej najważniejsze zadania w ubiegłych latach. Co było istotne dla Wspólnoty 60 lat temu? Jakie wyzwania stawia przed europejskimi rolnikami obecna polityka?
Powstanie WPR i pierwsze dekady jej istnienia
1958
Na mocy Traktatu Rzymskiego rolnictwo staje się jednym z kluczowych działań nowej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i nakłada na nią zadania: osiągnięcie zwiększonej wydajności rolnictwa, zapewnienie godziwego życia rolnikom, bezpiecznego łańcucha dostaw i dostępności produktów, ustabilizowania rynków i dobrych cen.
1962
Po skomplikowanych negocjacjach pojawiają się pierwsze akty prawne uruchamiające WPR, pojawiają się Wspólne Organizacje Rynków (CMO) zbóż, wieprzowiny, drobiu, wina, owoców i warzyw oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF). Zostaje ustanowiony system gwarancji opierający się na wsparciu cen producenckich w celu zapewnienia sprzedaży produktów rolnych.
1965
Sieć Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych (FADN) rozpoczyna zbieranie danych o dochodach i działalności gospodarczej gospodarstw; rok później Badania Struktury Gospodarstw Rolnych (FSS) zaczynają zbierać dane o strukturze gospodarstw rolnych. Te dwa najdłużej istniejące źródła informacji statystycznych na temat rolnictwa UE są podstawą do podejmowania decyzji politycznych aż do dziś.
1968
Ponieważ do tej pory samowystarczalność została nie tylko osiągnięta, ale i w znacznym stopniu przekroczona, nacisk skierowany zostaje na tworzenie większej równowagi; z działań ukierunkowanych na rynki rolne na te, które mają na celu modernizację struktur rolnych. W tym celu przyjęto „Rolnictwo 1980”, czyli Plan Mansholta (od nazwiska Sicco Mansholta, holenderskiego komisarza ds. rolnictwa w latach 1958-1972).
1972
Trzy dyrektywy o charakterze społeczno-strukturalnym wprowadzają zachęty do modernizacji gospodarstw rolnych, do przechodzenia na emeryturę rolniczą oraz do świadczenia usług doradczych i szkoleniowych dla rolników.
1984
Dla produktów takich jak mleko wprowadzono system kwotowy, który ma na celu ograniczenie nadprodukcji i zarządzanie dostawami. Producenci przekraczający swoje kwoty są obecnie zobowiązani do uiszczenia opłaty z tytułu nadwyżek.
1985
Wprowadzona Zielona Księga w sprawie perspektyw WPR przedstawia pomysły do dalszej debaty, takie jak zmniejszenie wsparcia cenowego i zróżnicowanie środków wspierających dochody rolnicze. Pomysły te rodzą się z przekonania, że poza zapewnieniem dostaw żywności, rolnictwo przyczynia się do utrzymania społeczności na obszarach wiejskich, ochrony gruntów i zachowania zasobów naturalnych.
Reformy Wspólnej Polityki Rolnej
1992
Reforma MacSharry‘ego (nazwana tak od nazwiska Raya MacSharry‘ego, irlandzkiego komisarza ds. rolnictwa w latach 1989-1992) wprowadza nowe podejście do wsparcia dla rolników, którego celem jest zmniejszenie budżetu WPR, ograniczenie nadprodukcji oraz przestrzeganie zobowiązań wynikających z międzynarodowych umów handlowych. Reforma powoduje stopniowe odejście od nieograniczonych cen gwarantowanych i przejście na dotacje wyrównujące dochody, zależne od powierzchni gruntów rolnych i liczby zwierząt gospodarskich. Środki towarzyszące koncentrują się na wspieraniu ochrony środowiska, zalesianiu gruntów rolnych i wcześniejszym przechodzeniu na emeryturę rolniczą.
1999
Program Agenda 2000 toruje drogę do reformy WPR i polityki regionalnej UE oraz ma na celu wzmocnienie zdolności Unii do przyjmowania nowych państw członkowskich i dalszego przestrzegania regulacji Światowej Organizacji Handlu w handlu międzynarodowym. Dzięki temu powstaje drugi filar WPR, poświęcony rozwojowi obszarów wiejskich i wprowadzający szersze podejście do rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich, oparte na poprawie konkurencyjności rolnictwa, zapewnieniu alternatywnych źródeł dochodu mieszkańcom wsi oraz wzmocnieniu spójności społecznej w społecznościach wiejskich.
2003
Reforma Fischlera (nazwana tak na cześć Franza Fischlera, austriackiego komisarza ds. rolnictwa w latach 1995-2004), nazywana również "przeglądem śródokresowym", gruntownie przebudowuje WPR. Reforma wprowadza innowacyjny system płatności jednolitych (SPS) - jednolitą płatność na gospodarstwo, która likwiduje zależność między dopłatami a wielkością produkcji w przypadku dużej części wsparcia w ramach WPR. SPS opiera się na historycznym już uprawnieniu rolników do otrzymywania płatności w ramach WPR, na zasadzie współzależności, których rolnicy musieli przestrzegać: w odniesieniu do środowiska, dobrostanu zwierząt, ochrony roślin i bezpieczeństwa żywności, oraz na podejściu opartym na adaptacji, w którym środki są przesuwane na rozwój obszarów wiejskich poprzez ograniczenie wsparcia większych gospodarstw.
2007
Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EAGF) i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EAFRD) zastępują Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej. Jedna wspólna organizacja rynku zastąpi dotychczasowe 21 wspólnych organizacji rynku (CMO).
2008
Choć nie tak radykalnie jak w poprzednich reformach, przeprowadzona zostaje "ocena funkcjonowania" WPR w celu jej uproszczenia i zwiększenia skuteczności. Inicjatywa obejmuje dostosowanie wsparcia rynkowego, zwiększenie adaptacji oraz podjęcie takich wyzwań dla rolnictwa, jak zmiana klimatu, ochrona różnorodności biologicznej i zasobów naturalnych.
2009
Traktat lizboński wprowadza procedurę ustawodawczą w zakresie polityki rolnej UE. Odtąd Parlament Europejski i Rada Europy będą współustawodawcami reform rolnych na równych prawach.
2013
Reforma WPR na lata 2014-2020 ma na celu sprostać nowym wymaganiom społecznym stawianym WPR w zakresie dostarczania dóbr publicznych razem z jej pierwotnymi celami. Reforma odnosi się do takich kwestii, jak zmiana klimatu, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych, dobrostan zwierząt i bezpieczeństwo żywności, poprzez ekologizację płatności dla gospodarstw rolnych w ramach WPR i zachęcanie do bardziej sprawiedliwego podziału środków (na przykład na rzecz mniejszych gospodarstw i młodych rolników) oraz zwiększenie wydatków na projekty rozwoju obszarów wiejskich.
2015
Po stopniowym zwiększaniu kwot od 2009 r., kwoty mleczne zostają zniesione, co umożliwia rolnikom zwiększenie produkcji w oparciu o zapotrzebowanie rynku na przetwory mleczne. Podobnie dzieje się w przypadku buraków cukrowych: zniesienie kwot cukrowych w 2017 r. sprawia, że nie ma już ograniczeń w ilości, jaką unijni producenci mogą wprowadzić na rynek.
W kierunku przyszłości WPR
2018
Komisja Europejska przyjmuje wnioski ustawodawcze dotyczące WPR po 2020 roku. Przedstawiony w nich nowy model przyszłej WPR charakteryzuje się większą elastycznością w zakresie realizacji polityki rolnej przez państwa członkowskie na szczeblu lokalnym, przy jednoczesnym zachowaniu jej wspólnego wymiaru.
2019
Europejski Zielony Ład ustanawia poziom zaangażowania UE w rozwiązywanie problemów związanych z klimatem i środowiskiem poprzez działania w wielu obszarach polityki, w tym w obszarze polityki rolno-spożywczej.
2020
Zgodnie z planem działania Zielonego Ładu, zaprezentowano strategie "Od pola do stołu" i Bioróżnorodności. Wraz z EZŁ strategie te wyznaczają wymierne cele dla unijnego rolnictwa i obszarów wiejskich, wymuszając dodatkowe wysiłki w i tak już wymagających negocjacjach międzyinstytucjonalnych w sprawie wniosków dotyczących reformy WPR w 2018 r. Wobec braku porozumienia w sprawie przyszłej WPR, większość istniejących przepisów WPR zostaje przedłużona rozporządzeniem do końca 2022 r.
2021
Po negocjacjach na szeroką skalę Parlament i Rada osiągnęły porozumienie w sprawie ram prawnych WPR na lata 2023-2027 i przyjęły je pod koniec roku. Przyszła WPR przewiduje bardziej sprawiedliwy podział środków, większe ambicje ekologiczne i podejście bardziej ukierunkowane na wymierne wyniki.
System płatności zostaje przemianowany na Podstawowe wsparcie dochodów na rzecz zrównoważonego rozwoju (BISS). Wprowadza się programy ekologiczne, które mają nagradzać rolników za dbanie o środowisko i działania na rzecz klimatu. Nowe narzędzie – plan strategiczny WPR – pozwala państwom członkowskim określić, w jaki sposób fundusze WPR będą wykorzystywane na potrzeby lokalne, aby osiągnąć wymierne rezultaty w zakresie wspólnych celów.
Komunikat Komisji Europejskiej "Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich UE" jest istotną zmianą w polityce – stawia konkretne problemy i wyzwania stojące przed rolnictwem w centrum szerokiego pakietu działań, które wykraczają poza zakres WPR.
2022
Eksperci Komisji Europejskiej analizują krajowe plany strategiczne w porozumieniu z państwami członkowskimi, dążąc do terminowego zatwierdzenia planów strategicznych – KPS mają być realizowane od 1 stycznia 2023 r. Zreformowana, nowa WPR jest postrzegana jako klucz w dążeniu do bardziej zrównoważonych systemów żywnościowych.
oprac. al na podst. European Parliamentary Research Service
