Raport APD: jakie są możliwe scenariusze?
Handel rolno-spożywczy między Ukrainą a UE znalazł się w centrum debaty politycznej i gospodarczej, bowiem w czerwcu 2025 r. wygasają autonomiczne środki handlowe (ATM), które od 2022 r. umożliwiają Ukrainie eksport produktów rolnych do UE bez ceł i kontyngentów. Dla Ukrainy, która w dużej mierze uzależniona jest od eksportu tych produktów, sprawa jest bardzo istotna.
Eksperci Ołeksandr Iwanow i Dmytro Kułyk, autorzy raportu opracowanego w ramach Niemiecko-Ukraińskiego Agropolitycznego Dialogu (APD), przeanalizowali możliwe scenariusze rozwoju sytuacji. Dokument wskazuje na trzy warianty przyszłości handlu:
- Powrót do ceł i kontyngentów – jeśli nie zostanie osiągnięte nowe porozumienie, eksport Ukrainy do UE zostanie ograniczony, co mogłoby kosztować ukraińskich eksporterów nawet 3,5 mld USD rocznie.
- Przedłużenie ATM – Ukraina lobbuje za utrzymaniem obecnych zasad handlu, aby uniknąć powrotu do barier celnych.
- Integracja z UE – w dłuższej perspektywie Ukraina mogłaby stać się częścią Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), co wiązałoby się z dostosowaniem do unijnych norm oraz potencjalnym dostępem do dopłat, które mogłyby wynosić 10-14 mld euro rocznie.
Jednocześnie eksperci APD wskazują, że dalsza liberalizacja handlu między UE a Ukrainą wymaga znalezienia równowagi między ochroną unijnych rolników a utrzymaniem otwartego rynku.
Struktura rolnictwa: Ukraina vs. UE
Raport APD zwraca uwagę na istotne różnice w strukturze rolnictwa między Ukrainą a Unią Europejską.
- Średnia wielkość gospodarstwa rolnego na Ukrainie wynosi aż 514 ha, co znacząco odbiega od średniej w UE; wynoszącej 37 ha. W Polsce przeciętna powierzchnia gospodarstwa to 11,1 ha (dane Eurostatu), co oznacza, że polscy rolnicy funkcjonują w zupełnie innych realiach konkurencyjnych;
- Struktura ukraińskiego rolnictwa jest wysoce rozwarstwiona:
- Małe gospodarstwa chłopskie (średnio 3 ha) zajmują 20,1 mln ha gruntów rolnych i odpowiadają za połowę krajowej produkcji rolnej.
- Średnie i duże przedsiębiorstwa rolnicze, w tym agroholdingi, kontrolują 17,1 mln ha ziemi uprawnej.
- Rolnictwo zatrudnia większy odsetek populacji w Ukrainie – 14,7% wszystkich pracujących wobec 3,8% w UE.
Eksperci APD zwracają uwagę, że średnia wielkość gospodarstwa na Ukrainie jest zawyżona przez agroholdingowe megagospodarstwa, podczas gdy większość ukraińskich gospodarstw chłopskich jest niewielka. Tak duże różnice strukturalne mogą utrudnić Ukrainie integrację z WPR i dostosowanie się do unijnych systemów wsparcia.
Doświadczenia Polski jako punkt odniesienia dla Ukrainy
Raport APD wskazuje Polskę jako istotny przykład dla Ukrainy w kontekście przystąpienia do UE. Autorzy podkreślają, że Polska odniosła sukces dzięki przeprowadzeniu głębokich reform przed wejściem do Unii.
- Reforma instytucji – Polska musiała dostosować swoje prawo rolne, standardy sanitarne i fitosanitarne oraz systemy wsparcia rolnictwa do wymogów WPR. To wymagało znacznych inwestycji i modernizacji administracji.
- Dostęp do rynku UE – członkostwo w UE umożliwiło Polsce znaczny wzrost eksportu rolno-spożywczego, a kraj stał się jednym z głównych dostawców produktów żywnościowych na jednolity rynek.
- Wsparcie finansowe – Polska skorzystała z funduszy unijnych, co pozwoliło na modernizację rolnictwa i infrastruktury wiejskiej.
czytaj również: Z 14 na 200 ha – jak dotacje unijne zmieniły gospodarstwo rolników z Wielkopolski?
Eksperci APD podkreślają, że Ukraina, choć pod pewnymi względami jest innym przypadkiem, może wiele wynieść z polskich doświadczeń. Jednak proces integracji będzie wymagał ogromnych reform i nakładów finansowych, szczególnie w zakresie dostosowania systemu wsparcia dla rolników oraz spełnienia norm UE.
Dwustronny handel UE-Ukraina: szybki wzrost, ale duże nierówności
Raport APD zwraca uwagę, że handel między Ukrainą a UE dynamicznie wzrósł, a Unia Europejska stała się głównym partnerem handlowym Ukrainy. W 2023 r. wartość dwustronnej wymiany handlowej osiągnęła 61,9 mld euro, przy czym 50% ukraińskiego eksportu produktów rolno-spożywczych trafia do krajów UE.
Rekordowy eksport ukraińskich produktów do UE
Wzrost eksportu ukraińskich produktów rolnych w 2024 r. najlepiej ilustrują dane z sektora drobiarskiego. Jak informuje portal drobiarze.pl, w 2024 r., eksport ukraińskiego drobiu wzrósł o 20,4%, osiągając 962,7 mln USD, wolumen sprzedaży zagranicznej wyniósł 448 800 ton, co oznacza wzrost o 5,7%, Ukraina wyeksportowała 77 800 ton jaj, czyli o 59,4% więcej niż rok wcześniej. Należy podkreślić, że nie są to dane obrazujące wzrost eksportu wyłącznie do UE.
W UE największymi importerami ukraińskiego drobiu są Holandia (23,2%) i Słowacja (8,5%), najwięcej jaj importują Polska (11,7%) i Włochy (11,1%). O tym, jak bardzo istotny jest dla ukraińskiej branży drobiarskiej eksport do UE, świadczą słowa przewodniczącego Ukraińskiego Związku Hodowców Drobiu, Serhija Karpenko, cytowane przez portal drobiarze.pl:
"Eksport zyskuje coraz większe znaczenie dla ukraińskiego przemysłu drobiarskiego, zwłaszcza w kontekście spadającego popytu krajowego. Jeśli nie uda się utrzymać dostępu do unijnego rynku na obecnych zasadach, może to znacząco wpłynąć na rentowność wielu producentów."
Rosnące napięcia na unijnym rynku
Rosnąca obecność ukraińskich produktów na rynku UE wywołała protesty rolników w wielu krajach Wspólnoty. Ich zdaniem napływ taniego zboża, drobiu czy jaj destabilizuje rynek i prowadzi do drastycznego spadku cen, co podważa opłacalność ich produkcji. Naciski na Komisję Europejską w sprawie ograniczenia importu z Ukrainy rosną. Politycy w Brukseli będą musieli zdecydować, czy chronić unijnych rolników, czy kontynuować politykę otwartego rynku.
Minister Kowal o przyszłości handlu z UE
Minister polityki rolnej i żywnościowej Ukrainy Witalij Kowal podczas niedawnego spotkania z przedstawicielami organizacji rolniczych podkreślił, że sektor rolny odpowiada za 15,7% PKB Ukrainy i 59,3% dochodów dewizowych z eksportu.
"Obecny system autonomicznych środków handlowych kończy się 5 czerwca 2025 r. Jeśli nie zostanie osiągnięte nowe porozumienie, Ukraina powróci do kontyngentów taryfowych i ceł, co może oznaczać ogromne straty dla naszych eksporterów" – ostrzegł Kowal. Jednocześnie minister zapewnił, że Ukraina zrobi wszystko, by wynegocjować jak najlepsze warunki:
"Jestem pewien, że jeśli będziemy działać razem, uda nam się ochronić interesy ukraińskiego sektora rolnego i wynegocjować nowe, korzystne warunki handlu z UE."
Podsumowanie: decyzja w rękach UE
Czerwiec 2025 r. będzie kluczowym momentem dla dalszej współpracy handlowej między Ukrainą a Unią Europejską. W grę wchodzą trzy scenariusze: powrót do ceł, przedłużenie liberalizacji handlu lub pełna integracja Ukrainy z unijną polityką rolną. Ukraińscy producenci liczą na przedłużenie preferencji handlowych, unijni domagają się ochrony własnego rynku. To, jak UE ureguluje handel z Ukrainą, zdecyduje o przyszłości rolnictwa po obu stronach granicy.
