Rolnictwo z roku na rok w znaczącym stopniu się zmienia. Producenci napotykają na swojej drodze wyzwania, ale także szanse oraz możliwości. Tyczy się to również gospodarstw, które skupiają się na produkcji warzyw. Proces cyfryzacji postępuje, a rolnicy coraz częściej zwracają uwagę na nowoczesne i innowacyjne maszyny, technologie, systemy oraz aplikacje.
Warto jednak pamiętać, pomijając szeroki zakres zalet, że we wszystkim istnieją bariery i zagrożenia. Z tego względu w Centrum Doradztwa Rolniczego w Radomiu 6 listopada 2024 roku odbyły się warsztaty pt. „Transformacja cyfrowa warzywnictwa w Polsce”, w których wzięło udział szerokie grono ekspertów, a w tym naukowców, przedstawicieli firm branżowych, krajowych i unijnych instytucji oraz producentów, którzy od lat wdrażają rozwiązania cyfrowe w swoich gospodarstwach. Jakie rozwiązania mają największy potencjał w Polsce?
Edward Tersmette, przedstawiciel Komisji Europejskiej (DG REFORM) jako jeden z pierwszy zabrał głos, wskazując na najważniejsze założenia transformacji cyfrowej rolnictwa. Proces ten ma przede wszystkim przyczynić się do poprawy konkurencyjności producentów, którzy swoje gospodarstwa prowadzą w Europie. Warto jednak zauważyć, że niezwykle istotną kwestią pozostaje wdrożenie nowoczesnych rozwiązań, co na ten moment wiąże się z pewnymi barierami i niewątpliwie wymaga czasu. Cyfryzacja, jak podkreślał przedstawiciel Komisji Europejskiej, daje duże nadzieje szczególnie w przypadku pogłębiającego się z roku na rok problemu, czyli dostępności siły roboczej, a także wysokich kosztów, które są nieodłączną częścią produkcji w wielu gospodarstwach. Zarazem, innowacyjne rozwiązania pomogą rolnikom wykonywać bardziej precyzyjne zabiegi, co przyczyni się do szeroko pojętej ochrony środowiska.
Stan rolnictwa w Polsce, a kierunek cyfryzacji
Zanim zaczniemy rozważać wdrożenie innowacyjnych technologii warto zastanowić się nad tym, jaki jest stan rolnictwa w Polsce. Temat ten omówił Michał Dudek (IRWiR-PAN). Cyfryzacja jest niezbędna, jednak warto pamiętać o wyzwaniach, z którymi mierzy się rolnictwo. Znaczącą kwestią, która w dużym stopniu wpływa na warunki działalności producentów, pozostają zmiany klimatu. Ich negatywne skutki mogą obniżyć dochody rolników aż o 15%. Kolejnym istotnym aspektem jest ekonomia. Utrzymanie produktywności i konkurencyjności na rynku jest kluczowe dla rolników.
Cyfryzacja może być odpowiedzią na wyzwania związane z niestabilnym otoczeniem rynkowym. Rolnictwo jest ponadto silnie uzależnione od środowiska i zasobów naturalnych. Wyczerpujące się paliwa kopalne oraz problemy związane z bioróżnorodnością stanowią kolejne wyzwania, a nowe technologie mogą pomóc w ich rozwiązaniu. W ostatnich latach obserwowaliśmy wzrost efektywności działalności gospodarczej w rolnictwie, mimo że sektor traci na znaczeniu w porównaniu do innych. Rosnący popyt konsumpcyjny i deficyt pracowników to kolejne wyzwania, na które cyfryzacja może odpowiedzieć. Eksport produktów rolnych ma duże znaczenie dla polskiej gospodarki. Adaptacja nowych technologii, zarówno tradycyjnych maszyn, jak i cyfrowych rozwiązań, jest kluczowa dla dalszego rozwoju sektora. Rolnictwo 4.0 obejmuje technologie takie jak Internet Rzeczy, sztuczna inteligencja, robotyka i automatyzacja oraz drony. Te rozwiązania mogą zwiększyć produktywność i zrównoważenie środowiskowe produkcji rolnej. W Polsce około 10% gospodarstw korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych, a bardziej zaawansowane rozwiązania są stosowane przez mniej niż 5%. Główne bariery to wysokie koszty technologii oraz brak kompetencji do ich obsługi. Wśród rolników istnieje gotowość do wdrażania rolnictwa 4.0, ale wymaga to współpracy między gospodarstwami oraz wsparcia systemowego i prawnego.
Rolnictwo 4.0 i praktyczne zastosowanie w warzywnictwie
Znaleźliśmy się dziś, jak mówił dr inż. Dawid Wojcieszak (Katedra Inżynierii Biosystemów, UPP), w erze rolnictwa 4.0, które obejmuje wszystkie aspekty środowiska i technologii. Problemy globalne i lokalne są ze sobą powiązane – rozwiązując lokalne problemy, wpływamy na globalne wyzwania, takie jak wykarmienie rosnącej populacji. Do 2050 roku musimy zwiększyć produkcję żywności o 60%.
Zmiany klimatyczne, migracje i nowe szkodniki stanowią dodatkowe zagrożenia. Nowe technologie mogą pomóc w rozwiązaniu tych problemów poprzez inteligentne zarządzanie gospodarstwami. Dzięki nim możemy zwiększyć wydajność i jakość produkcji rolniczej, jednocześnie dbając o środowisko naturalne. Przykładem jest ciągnik autonomiczny wyposażony w czujniki radarowe i nawigację satelitarną. W produkcji warzyw innowacyjne technologie umożliwia precyzyjne dostarczanie składników pokarmowych poprzez skanowanie roślin. Systemy CPS zapobiegają nadmiernemu zagęszczaniu gleby, co jest kluczowe dla utrzymania jej jakości. Producent ma dziś możliwość monitorowania procesów produkcyjnych z różnych urządzeń, co przyspiesza podejmowanie decyzji. To jednak tylko ułamek tego, co oferuje nam rolnictwo 4.0.
Cyfrowy monitoring upraw
Stacje pogodowe, inteligentne pułapki do zwalczania szkodników, ale także szeroko pojęty monitoring i kontrola upraw oraz plonów po zbiorach to kwestie, które omówił Marek Wilanowski (Metos). Ekspert skupił się na rozwiązaniach, które zarówno optymalizują procesy, które zachodzą na plantacjach, jak i pozwalają precyzyjnie zarządzać gospodarstwem. Wśród nich są stacje pogodowe, odgrywające bardzo istotną rolę w nowoczesnym rolnictwie.
Co dają w praktyce? Rolnik ma możliwość precyzyjnego monitorowania warunków klimatycznych, co przekłada się na skuteczność przeprowadzanych zabiegów ochrony czy nawożenia. Stacje pogodowe, dzięki modelom chorobowym, mogą ponadto ostrzegać producenta w newralgicznych momentach, w których istnieje ryzyko infekcji. Zwiększa się efektywność pracy, a decyzje podejmowane są świadomie, przez co logistyka w dużych gospodarstwach jest znacząco ułatwiona.
Jak wdrożyć innowacyjne rozwiązania do gospodarstwa?
Zaawansowane technologie w rolnictwie to kwestia, która zwraca coraz większą uwagę producentów. Jak jednak wdrożyć innowacyjne rozwiązania do gospodarstwa? Kluczowe są tu przykłady wdrożeń z całej Europy, a wskazówek w tym zakresie udzieliła Justyna Jasiewicz (PwC).
Istotną rolę pełnią w tym przypadku spółdzielnie. Indywidualny rolnik nie mógłby sobie bowiem pozwolić na zakup wielu zaawansowanych maszyn. Krótko mówiąc, liczy się współpraca pomiędzy gospodarstwami. Warto przy tym zauważyć, że nowe programy wsparcia dla rolnictwa 4.0 w dużym stopniu wspierają grupy producentów. W trakcie warsztatów podkreślano ponadto, że takowe działania będą premiowane. Nie obejdzie się jednak bez doradztwa, o czym mówił Mikołaj Baum (Agraves). Ekspert przedstawił w jaki sposób można sfinansować inwestycję w rolnictwo 4.0 i inne nowoczesne technologie w Polsce, podkreślając ponownie rolę współpracy pomiędzy indywidualnymi producentami, która zwiększa szansę na uzyskanie wsparcia.
Które technologie mają największy potencjał?
Potencjał nowoczesnych technologii w praktyce omówili z kolei Krzysztof Nabywaniec oraz Jerzy Koronczok.
- Od ponad dwudziestu lat pracuję w rolnictwie, głównie w produkcji warzyw. Z technologiami rolnictwa 4.0 zetknąłem się kilka lat temu, ale nie w Polsce. Pracując za granicą, m.in. w Norwegii, Wielkiej Brytanii, Rosji i Belgii, miałem do czynienia z systemami zarządzania gospodarstwami jako agronom. Problemem w Polsce jest brak integracji systemów zarządzania gospodarstwami. Każdy system ma coś przydatnego, ale brakuje ich zintegrowania. To zadanie dla Ministerstwa Cyfryzacji. Współpracuję też z firmą Masfrost, gdzie zarządzam około 6 tys. ha w trzech województwach. Kluczowym problemem jest dostępność siły roboczej i doradców. Rolnicy posiadający nowoczesny sprzęt często nie mają wystarczającej wiedzy ani czasu na jego pełne wykorzystanie. Technologie rolnictwa 4.0 pomagają nam realizować zadania bardziej efektywnie, jednak edukacja w tym zakresie pozostaje podstawą – tłumaczył uczestnikom warsztatów Krzysztof Nabywaniec.
Jerzy Koronczok, który również wziął udział w warsztatach, zajmuje się z kolei wdrażaniem technologii rolnictwa 4.0 od ponad dwudziestu lat, wprowadzając różne rozwiązania cyfrowe w Polsce. Udało mu się opracować wiele innowacyjnych metod zarządzania gospodarstwami. Dzięki technologii GPS i dronom, jak wskazywał ekspert, możemy precyzyjnie zarządzać uprawami, co zwiększa wydajność i efektywność pracy rolników.
Systemy te pozwalają na dokładne monitorowanie stanu gleby i roślin, co jest kluczowe dla optymalizacji plonów. Tak jak jednak wspominaliśmy, transformacja cyfrowa w rolnictwie wymaga edukacji i wsparcia doradczego. Ważne jest, aby wiedza naukowa była przekazywana rolnikom w sposób przystępny i praktyczny. Konieczna jest współpraca między uniwersytetami a rolnikami oraz szybki przepływ informacji technologicznej na poziomie europejskim. Transformacja cyfrowa będzie szybsza tam, gdzie gospodarstwa są większe i lepiej zorganizowane.
Projekt „Transformacja cyfrowa rolnictwa w Polsce” jest realizowany przy wsparciu Unii Europejskiej w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego i we współpracy z Dyrekcją Generalną ds. Wsparcia Reform Strukturalnych Komisji Europejskiej (DG REFORM).
