„Zawsze będę pamiętać lato 1974 roku. To było bardzo deszczowe, kiepskie lato w Finlandii, skąd pochodzę. Nawet jako dziecko czułam stres rodziców, którzy byli rolnikami. Przechowywaliśmy siano i dręczyło nas pytanie: czy deszcz spadnie, czy nie spadnie, kiedy spadnie? Wtedy nie mieliśmy szansy na wysuszenie siana – większość zgniła. Później, gdy przyszło wykopywanie ziemniaków, pole było mokre i gliniaste – mieliśmy ogromne problemy. To wspomnienie przypomina mi, jak bardzo rolnicy zależą od natury” – mówiła Leena Ylä-Mononen, dyrektor Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), podczas konferencji „Wspólna Polityka Rolna na rzecz bezpieczeństwa żywnościowego” w Warszawie.
Klimat a bezpieczeństwo żywnościowe
„Nie ma bezpieczeństwa żywnościowego bez ochrony środowiska” – podkreśliła Ylä-Mononen. Przedstawiła perspektywę EEA dotyczącą wpływu zmian klimatu na rolnictwo oraz konieczności budowania jego odporności. Europejska Agencja Środowiska, funkcjonująca od 1994 roku w Kopenhadze, dostarcza analiz i raportów dotyczących kluczowych wyzwań środowiskowych dla 38 krajów, w tym państw UE, Norwegii, Islandii, Szwajcarii, Turcji i krajów bałkańskich.
Rolnictwo największym emitentem w Europie
Rolnictwo jest kluczowym elementem systemu żywnościowego Europy, ale według Ylä-Mononen nadal zbyt wolno ogranicza swój wpływ na klimat. „Od 2010 roku brak znaczącego spadku emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie. Sektor ten odpowiada za 56% emisji metanu i 93% emisji amoniaku w Europie” – zaznaczyła. Emisja amoniaku ma ogromny wpływ na jakość powietrza, ekosystemy i zdrowie ludzi, a także powoduje straty w plonach o wartości dwóch miliardów euro rocznie.
„Jeśli chodzi o cele ‘zero zanieczyszczeń’ do 2030 roku, jesteśmy na dobrej drodze w kwestii redukcji stosowania chemicznych pestycydów. Jednak w przypadku amoniaku i innych emisji sytuacja wygląda źle. Główną przyczyną jest nadmierne stosowanie nawozów sztucznych” – podkreśliła dyrektor EEA.
Zmiany klimatyczne uderzają w rolników
Europa jest najszybciej ocieplającym się kontynentem, a według raportu EEA do końca wieku temperatura może wzrosnąć nawet o 7 stopni Celsjusza. „To oznacza coraz częstsze i bardziej dotkliwe susze, a po nich gwałtowne deszcze i powodzie. Do 2050 roku te zmiany będą miały ogromny wpływ na rolnictwo” – ostrzegła Leena Ylä-Mononen.
Zmiany klimatu w różny sposób wpłyną na poszczególne regiony Europy. „Największe straty dotkną południe kontynentu – szacujemy, że do końca wieku produkcja rolna w tej części Europy może spaść nawet o 80%. Rolnicy na południu mogą być zmuszeni do porzucenia upraw” – mówiła.
Zmiany pogodowe wpłyną również na globalne łańcuchy dostaw żywności. „Kryzysy klimatyczne poza Europą przełożą się na dostępność produktów na naszym rynku. Musimy być na to gotowi” – dodała Ylä-Mononen.
Problem marnotrawstwa żywności i zużycia wody
Jednym z priorytetów UE jest ograniczenie strat żywności. „W 2022 roku Unia Europejska zmarnowała 59 milionów ton jedzenia – to ponad 100 kg na osobę. A przecież produkcja żywności odpowiada za 16% emisji gazów cieplarnianych” – zauważyła dyrektor Europejskiej Agencji Środowiska.
Niepokojące są również dane dotyczące zużycia wody w rolnictwie. „Pobór wody w UE spadł o 19% w ostatnich dwóch dekadach, ale od 2010 roku znowu rośnie. Woda jest pod coraz większą presją, a rolnictwo wykorzystuje jej ogromne ilości” – ostrzegła.
Bioróżnorodność i przyszłość rolnictwa
Ylä-Mononen podkreśliła również dramatyczny spadek liczebności kluczowych dla rolnictwa gatunków zwierząt . „Od 1990 do 2022 roku populacja 39 gatunków ptaków pożytecznych dla rolnictwa spadła znacząco, podobnie jak liczba motyli, które są kluczowymi zapylaczami” – zaznaczyła.
Jakie działania są konieczne? EEA wskazuje na konieczność zmiany podejścia w rolnictwie, m.in. przez rozwój:
- rolnictwa precyzyjnego wykorzystującego nowoczesne technologie,
- cyfryzacji i sztucznej inteligencji do zarządzania zasobami,
- sekwestracji węgla w glebie,
- agro-leśnictwa jako metody wspierającej bioróżnorodność.
Sprawiedliwa transformacja rolnictwa
Transformacja rolnictwa musi być jednak sprawiedliwa. „Nikt nie może zostać z tyłu. Musimy wspierać rolników odpowiednimi instrumentami finansowymi. Rolnictwo stanowi fundament gospodarki i życia społecznego i należy je chronić za wszelką cenę” – podkreśliła Ylä-Mononen.
Rolnicy potrzebują stabilnych i przewidywalnych warunków pracy, a także dostępu do nowoczesnych narzędzi, które pozwolą im dostosować się do nowych wymagań. „Wspólna Polityka Rolna powinna nie tylko narzucać standardy, ale też tworzyć realne zachęty dla rolników do zmiany metod produkcji” – zaznaczyła dyrektor Europejskiej Agencji Środowiska.
Przemówienie dyrektor EEA wpisuje się w debatę o przyszłości rolnictwa i środowiska w Europie. Pytanie, czy unijne polityki wystarczą, by zabezpieczyć bezpieczeństwo żywnościowe kontynentu, pozostaje otwarte.
