Więcej państw UE to nowe wyzwania dla WPR
Parlament Europejski opublikował raport "Dostosowanie budżetu UE do przyszłych rozszerzeń" (Adapting the EU budget to make it fit for the purpose of future enlargements), przygotowany przez Komisję Budżetową PE (BUDGE). Dokument wskazuje, że przyjęcie do UE wszystkich obecnych kandydatów poza Turcją znaczną zmianę w finansowaniu Wspólnej Polityki Rolnej (WPR).
Pomijając Turcję, do Unii Europejskiej kandyduje obecnie 8 państw: Albania, Mołdawia, Czarnogóra, Macedonia Północna, Serbia, Bośnia i Hercegowina (posiada status kandydata, ale jeszcze nie rozpoczęła negocjacji), Gruzja (posiada status kandydata, ale nie rozpoczęła jeszcze negocjacji) oraz oczywiście Ukraina (posiada status kandydata i w czerwcu 2024 r. rozpoczęła negocjacje). Szacunki wskazują, że budżet WPR musiałby wzrosnąć o 22-25%, aby zapewnić płatności bezpośrednie nowym państwom członkowskim oraz fundusze na rozwój obszarów wiejskich.
Czy budżet WPR przetrwa napływ nowych członków?
Raport podkreśla, że utrzymanie obecnych zasad WPR bez zwiększenia łącznego budżetu oznaczałoby 15-procentowe cięcia dopłat dla obecnych państw UE. Oznacza to, że rolnicy w takich krajach jak Francja, Hiszpania czy Polska mogliby stracić istotną część wsparcia, ponieważ fundusze musiałyby być przekierowane do nowych członków.
Największym beneficjentem przystąpienia do UE byłaby Ukraina, która dysponuje ogromnymi powierzchniami rolnymi. Warianty zakładające pełne uczestnictwo Ukrainy w WPR mogłyby uczynić ją największym odbiorcą funduszy rolnych, co oznaczałoby poważne perturbacje w systemie ich redystrybucji.
Trzy możliwe scenariusze dostosowania WPR
Raport przedstawia trzy potencjalne sposoby radzenia sobie z finansowym obciążeniem dla WPR:
- Wprowadzenie długich okresów przejściowych. Nowe państwa członkowskie przez pierwsze lata po akcesji otrzymywałyby niższe płatności bezpośrednie, a pełne wsparcie rolnictwa byłoby wdrażane stopniowo. Takie podejście miało miejsce np. w rozszerzeniu UE w 2004 r.
- Zastosowanie niższych stawek płatności dla nowych państw. Przyjęcie modelu, w którym dopłaty dla nowych członków byłyby trwale niższe niż dla starych państw UE, aby uniknąć cięć w obecnym budżecie.
- Zmiana zasad podziału środków WPR. Propozycja stworzenia nowej zasady alokacji płatności, np. opierającej się bardziej na ekoschematach lub wsparciu dla mniejszych gospodarstw. Byłoby to jedno z najtrudniejszych politycznie rozwiązań, ponieważ wymagałoby dużych zmian w podejściu do wspierania rolnictwa w UE.
II filar WPR: Co z rozwojem obszarów wiejskich?
Raport wskazuje, że II filar WPR, obejmujący rozwój obszarów wiejskich, również musiałby zostać dostosowany. Nowe państwa członkowskie, zwłaszcza Ukraina, miałyby duże potrzeby w zakresie modernizacji infrastruktury wiejskiej, wsparcia dla rolników w okresie przejściowym oraz wdrażania polityk ochrony środowiska. W związku z tym przewiduje się, że finansowanie II filaru mogłoby wzrosnąć, ale jednocześnie obecne państwa UE mogłyby otrzymać mniejsze środki na programy rozwoju obszarów wiejskich.
Ukraina w WPR? Możliwe skrajne rozwiązania
Raport sugeruje także dwa bardziej radykalne scenariusze:
- Horyzontalna redukcja wszystkich krajowych budżetów WPR: wszystkie państwa UE straciłyby proporcjonalnie podobną część funduszy na rolnictwo.
- Całkowite wykluczenie Ukrainy z systemu WPR: możliwość uczestnictwa w jednolitym rynku, ale bez dostępu do płatności bezpośrednich i innych funduszy rolnych UE.
Kiedy zapadną kluczowe decyzje?
Z uwagi na to, że realne rozszerzenie UE nie nastąpi przed 2030 rokiem, decyzje dotyczące przyszłości WPR będą podejmowane w ramach kolejnych negocjacji budżetowych. Jednak już teraz raport podkreśla, że UE musi wypracować mechanizm reformy, aby uniknąć chaotycznych cięć lub nieprzygotowanego na rozszerzenie systemu finansowania rolnictwa.
Przedstawione scenariusze wskazują, że niezależnie od ostatecznej decyzji, WPR będzie musiała się dostosować do nowych realiów, a rolnicy w całej Europie powinni już teraz śledzić z uwagą rozwój wydarzeń w Brukseli.
