W grudniu 2024 r. Rada Ministrów RP przyjęła zmiany w Planie Strategicznym dla WPR 2023-2027, które wprowadzają m.in. mechanizm warunkowości społecznej jako warunek otrzymania dopłat bezpośrednich. Choć wszystkie zmiany muszą być zatwierdzone przez Komisję Europejską, można przyjąć, że wprowadzone przepisy już obowiązują.
Szkolenia BHP i buty dla pracowników
Od 2025 roku każdy pracownik zatrudniony w gospodarstwie musi przejść obowiązkowe szkolenie z zakresu BHP, zorganizowane przez rolnika. Obejmuje ono m.in.: zasady bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń rolniczych, stosowanie chemikaliów i środków ochrony roślin, zapobieganie wypadkom przy pracach polowych.
Rolnicy muszą też wyposażyć pracowników w środki ochrony indywidualnej – np. rękawice ochronne, maski przeciwpyłowe i chemiczne, kaski ochronne i obuwie robocze.
Obowiązkiem podlegającym kontroli stanie się regularne sprawdzanie stanu maszyn, narzędzi i budynków gospodarczych - niesprawne maszyny lub brak zabezpieczeń mogą skutkować sankcjami finansowymi.
Rolnik jest też zobowiązany jest do: prowadzenia dokumentacji dotyczącej szkoleń i inspekcji, oznakowania miejsc niebezpiecznych (np. wokół silosów czy zbiorników na gnojowicę), eliminowania zagrożeń w miejscach pracy.
Prawa pracownicze – umowy i czas pracy
Rolnicy zatrudniający pracowników są zobowiązani do:
- zapewnienia legalnego zatrudnienia na podstawie umów o pracę lub umów cywilnoprawnych,
- przestrzegania norm czasu pracy i odpoczynku,
- terminowego wypłacania wynagrodzeń,
- zapewnienia odpowiednich warunków dla pracowników sezonowych: dostępu do wody, sanitariatów oraz miejsc noclegowych (w razie potrzeby).
Warunkowość społeczna dotyczy wszystkich
Mechanizm warunkowości społecznej będzie obejmował wszystkich rolników ubiegających się o:
- płatności bezpośrednie, w tym: podstawowe wsparcie dochodów, płatności redystrybucyjne, płatności dla młodych rolników, płatności związane z produkcją, płatności w ramach ekoschematów;
- płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne, ekologiczne oraz ONW;
- premie z tytułu zalesień, zadrzewień lub systemów rolno-leśnych.
Mechanizm warunkowości społecznej będzie opierał się na kontrolach dokonywanych przez Państwową Inspekcję Pracy (PIP) we współpracy z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Kontrole PIP będą obejmować przestrzeganie przepisów BHP oraz praw pracowniczych w gospodarstwach rolnych.
System kontroli i kar
Kontrole będą przeprowadzane na podstawie: zgłoszeń o potencjalnych naruszeniach (np. skargi pracowników), historii poprzednich kontroli w danym gospodarstwie, typowania gospodarstw przez PIP we współpracy z ARiMR.
Podstawowa kara za naruszenia wynosi 3% całkowitej kwoty dopłat. W przypadku poważnych naruszeń kara wzrasta do 10%, a przy umyślnym i powtarzającym się naruszaniu przepisów może wynosić 15% lub więcej. W skrajnych przypadkach możliwe jest całkowite wykluczenie z dopłat.
System gradacji kar uwzględnia dotkliwość, powtarzalność i umyślność naruszeń. Nie nalicza się kary, jeśli jej wartość wynosi poniżej 100 EUR, ale rolnik jest zobowiązany do usunięcia niezgodności.
Nowe standardy = nowe koszty
Obowiązkowe przestrzeganie zasad BHP i praw pracowniczych w ramach warunkowości społecznej oznacza, że system dopłat bezpośrednich staje się coraz bardziej powiązany z mechanizmami kontroli i egzekwowania przepisów. Słuszny cel poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy jest tu okupiony kolejnymi kosztami, które musi ponieść właściciel gospodarstwa. Będą to inwestycje w sprzęt, szkolenia, prowadzenie dokumentacji, a często także konieczność zatrudnienia dodatkowych pracowników. Dla rolników kluczowe będzie świadome zarządzanie ryzykiem i przygotowanie się na nowe zasady, aby uniknąć sankcji finansowych i utraty wsparcia.
Podstawa prawna:
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 z dnia 2 grudnia 2021 r. dotyczące zasad finansowania, zarządzania i monitorowania Planu Strategicznego WPR, w tym mechanizmów warunkowości (social conditionality). Artykuł 13. tego rozporządzenia wprowadza wymóg przestrzegania norm związanych z warunkami pracy i bezpieczeństwem w rolnictwie jako elementu warunkowości.
Kodeks pracy (Dz.U. z 2023 r., poz. 240, z późn. zm.) - reguluje kwestie zatrudnienia pracowników, w tym: legalność zatrudnienia, normy czasu pracy i odpoczynku, minimalne wynagrodzenie. Rozdział X: „Bezpieczeństwo i higiena pracy” określa wymagania dotyczące: zapewnienia szkoleń BHP, środków ochrony indywidualnej, organizacji pracy zgodnej z zasadami bezpieczeństwa.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 lutego 2024 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze maszyn i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie (Dz.U. z 2024 r., poz. 228) - szczegółowo określa zasady dotyczące bezpiecznej obsługi maszyn rolniczych.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2023 r., poz. 2087) - nakłada obowiązek zgłaszania wypadków w gospodarstwie do KRUS, umożliwia dochodzenie świadczeń ubezpieczeniowych w przypadku zdarzeń powiązanych z brakiem przestrzegania przepisów BHP.
Uchwała Rady Ministrów w sprawie przyjęcia projektu zmiany Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 - wprowadza zmiany, których celem jest „doprecyzowanie i dostosowanie planu do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej Polski”. Zmiany dotyczą m.in. płatności bezpośrednich, dla których nabory wniosków o ich przyznanie rozpoczynają się w pierwszym kwartale 2025 roku
