Kontrola NIK objęła Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników i 13 podmiotów realizujących projekty dotowane z jego środków. Ponadto w jednej z dotowanych organizacji nie udało się zakończyć kontroli, bowiem ją utrudniano. NIK zbadała lata 2017-2020 oraz okresy obejmujące działania związane ze środkami, których rozliczenie nastąpiło w terminie objętym kontrolą.
Co to jest Fundusz Składkowy?
Fundusz Składkowy ma charakter samofinansujący. Z obowiązkowych składek rolniczych finansowane są świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników. Obsługę ubezpieczenia prowadzi Kasa Rolniczego Ubezpieczenia (KRUS) w zamian za odpisy z FSURS będące ekwiwalentem wynagrodzenia. Ewentualna nadwyżka środków FSUSR może być przeznaczona na zwiększenie świadczeń lub realizację innych ściśle określonych celów. W przypadku niedoboru składka może być zwiększona. Kapitał własny Funduszu wzrósł z prawie 636 mln zł na początku 2017 r. do 881 mln zł na koniec 2020 r. Wynikało to głównie z nadwyżki zebranych składek nad wypłaconymi świadczeniami. Nadwyżki lokowano w lokaty i obligacje, które dały w latach 2017-2020 ponad 32 mln zł odsetek.
Majątek rośnie, świadczenie nie
Majątek FSUSR zwiększał się kosztem ubezpieczonych rolników, składki nie malały, a niskie świadczenia nie rosły. Przykładowo, ok. 60% wypłacanych z FSUSR świadczeń dotyczyło zasiłków chorobowych. Do końca 2021 r. zasiłek ten przysługiwał w wysokości 10 zł za jeden dzień niezdolności do pracy, od 30 do 180 dnia choroby. Wypłacone świadczenia zmniejszyły się w stosunku do przypisanej składki z 78,5% w 2017 r., do 57,9% w 2020 r.
Zarzuty NIK
- Majątek funduszu był wykorzystywany nieefektywnie z naruszeniem obowiązujących przepisów. Jego stały wzrost polegał z nadwyżki zbieranych od rolników składek ubezpieczeniowych nad wypłacanymi im świadczeniami. Fundusz część majątku marnotrawił na nieefektywne i nielegalne inwestycje, które w badanym okresie wyniosły prawie 36 mln zł. Prowadził też działalność gospodarczą, która w latach 2017-2020 wygenerowała prawie 8 mln zł strat – powiedział Marian Banaś prezes Najwyższej Izby Kontroli.
Nietrafione inwestycje w nieruchomości
Majątek Funduszu Składkowego był wykorzystywany m.in. do nielegalnych i niegospodarnych inwestycji. W trybie bezprzetargowym zakupiono 19 grudnia 2016 r., nieruchomość w Supraślu, za prawie 9 mln zł. W latach 2017-2020 na jej utrzymanie Fundusz Składkowy wydał 2 mln zł, a przychód z czynszu wyniósł 117 tys. zł netto. Skuteczność i legalność bezprzetargowego zbycia nieruchomości w Supraślu przez Powiat Białostocki jest przedmiotem postępowań sądowych. Zdaniem NIK nabywając tą nieruchomość FSUSR nie brał pod uwagę kosztów jej adaptacji na potrzeby rehabilitacyjne i zapotrzebowania na te usługi ze strony KRUS. Podważa to ekonomiczny sens przedsięwzięcia.
Powyższe zakupy zwiększyły stan już posiadanych udziałów i nieruchomości, nabytych wcześniej, również z naruszeniem przepisów prawa. Posiadane udziały nie przynosiły dochodu, a niewłaściwe zarządzanie posiadanymi przez Fundusz nieruchomościami przyczyniło się do rosnących strat ponoszonych z działalności gospodarczej.
Złamanie prawa
Ponadto 28 lipca 2017 r. Fundusz Składkowy objął 49,5% udziałów Pocztowego Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych (PTUW) za kwotę 27 mln zł. Zakupy udziałów i nieruchomości naruszały Konstytucję i były niezgodne z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z rozporządzeniami do ww. ustawy Fundusz Składkowy mógł lokować wolne środki jedynie na rachunkach lokat terminowych w bankach lub kupując papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa.
Nielegalne finansowanie kolonii dla dzieci
Poza finansowaniem świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego, największe wydatki Fundusz Składkowy ponosił na wspieranie podmiotów działających na rzecz rolników i członków ich rodzin. W latach 2017-2020 wykorzystano na to prawie 103 mln zł. Do końca 2018 r. Fundusz nie miał prawa udzielać dotacji innym podmiotom. Niemniej robił to od dziesięcioleci i tylko w latach 2017-2018 udzielił nielegalnie dotacji na sumę 49,7 mln zł, głównie organizacjom zawodowym rolników. Najwięcej środków przeznaczono na dotowanie kolonii dla dzieci rolników. - Bezprawnie udzielono prawie 50 mln zł dotacji innym podmiotom najczęściej organizacjom zawodowym rolników. Zarząd pozwalał organizatorom dowolnie ustalać wysokość opłat pobieranych od rodziców a ewentualną nadwyżkę mogli wykorzystywać poza kontrolą objętą rozliczeniem dotacji. Zarząd ustalał wysokość dotacji uznaniowo i nie kierował się wynikami oceny merytorycznej wniosku o wsparcie. W przypadku 4 dotowanych organizacji NIK powiadomiła prokuraturę o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw – kontynuował M. Banaś szef NIK.
Powiadomienie prokuratury
Najwyższa izba Kontroli skierowała do prokuratur cztery zawiadomienia o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez osoby kierujące organizacjami korzystającymi z dotacji FSUSR. W trzech z tych organizacji podstawą zawiadomienia było stwierdzenie, niezamykania ksiąg rachunkowych na dzień kończący rok obrotowy, w całym kontrolowanym okresie lub w poszczególnych latach. Umożliwiało to dokonywanie przeksięgowań i naruszało ustawę o rachunkowości. W czwartym przypadku NIK stwierdziła zawarcie w sprawozdaniach finansowych za lata 2017-2020 nierzetelnych danych oraz prowadzenie w 2019 r. ksiąg rachunkowych niezgodnie z tą ustawą.
wk
