Poprawa deficytu zasobów wodnych w Polsce. Jakie działania są przewidywane?

W Planie Strategicznym oraz w Krajowym Planie Odbudowy przewiduje się działania, które mają zmierzać do poprawy sytuacji związanej z deficytem zasobów wodnych.

W Polsce występuje deficyty zasobów wodnych. Dlatego zarówno w Planie Strategicznym, jak i Krajowym Planie Odbudowy przewiduje się działania, które będą zmierzać do poprawy tej sytuacji.

Sejmowa komisja rozpatrzyć ma informację Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi „na temat programów dotyczących melioracji i retencji wody na terenach rolniczych z wykorzystaniem środków unijnych”.

Polska jest krajem o małych zasobach wodnych, zmiennych czasowo oraz terytorialnie, a także posiada zbiorniki retencyjne o małej pojemności. Jak podkreśla ministerstwo, cechą charakterystyczna polskiego klimatu jest nierównomierny rozkład opadów atmosferycznych, co w konsekwencji przekłada się na występowanie okresów nadmiernego i niedostatecznego uwilgotnienia, a to powoduje straty w rolnictwie.

- Wraz z postępowaniem zmian klimatu, obserwowany jest wzrost częstości i intensywności występowania susz, który powoduje dalszy wzrost zapotrzebowania na wodę. Dlatego szczególnie ważna jest racjonalna gospodarka wodna, dzięki której można przeciwdziałać zjawiskom suszy i powodzi. Ma to ogromne znaczenie na terenach wiejskich, które są narażone na niedobory wody i suszę rolniczą, ale też problem podtopień. Lokalne działania z zakresu małej retencji pozwalają gromadzić wodę i zatrzymać lub spowolnić powierzchniowy spływ wód. Tego rodzaju inwestycje, w szczególności na gruntach, gdzie występują okresowe nadmiary wody, poprzez zatrzymanie jej spływu poprawiają bilans wodny w danej okolicy – napisał w informacji przesłanej do Sejmu wiceminister Rafał Romanowski.

Jakie działania są przewidziane w Planie Strategicznym WPR?

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, chcąc poprawić możliwości gospodarowania wodą i ograniczyć ryzyko deficytu wody, podejmowane są działania, które mają wpłynąć na stan zasobów wód.

Interwencja „Inwestycje przyczyniające się do ochrony środowiska i klimatu”

Beneficjentem tej interwencji jest rolnik lub grupa rolników. Zakres operacji:

magazynowanie wody opadowej w gospodarstwach rolnych, czyli zakup zamkniętych zbiorników na deszczówkę oraz instalacji do pozyskiwania i zagospodarowania wody deszczowej,
instalacje do powtórnego obiegu wody lub oszczędnego gospodarowania wodą,

Poziom dofinansowania wynosi do 80% kosztów kwalifikowanych operacji, dla grupy rolników lub do 65% kosztów kwalifikowanych operacji dla rolnika. Maksymalna wysokość pomocy: 200 tys. zł.

Zobacz także: Czy nowe Prawo wodne to remedium na problemy rolników?

Interwencja „Scalanie gruntów wraz z zagospodarowaniem poscaleniowym”

Beneficjentem tej interwencji jest powiat. Preferowane mają być operacje uwzględniające inwestycje przyczyniające się do zwiększenia retencji wodnej na gruntach rolnych:

mała retencja wodna, w tym tworzenie lub odtworzenie śródpolnych oczek wodnych i mokradeł czy małych zbiorników wodnych.

Planowane jest również rozszerzenie zakresu zagospodarowania poscaleniowego o budowę lub przebudowę urządzeń wodnych, które mają na celu zwiększenie retencji wód. Wynika z tego, że będą one mogły stanowić koszt kwalifikowany w ramach tej interwencji. Poziom dofinansowania: 100% kosztów kwalifikowanych.

Interwencja „Infrastruktura na obszarach wiejskich oraz wdrożenie koncepcji inteligentnych wsi”

Beneficjentem tej interwencji może być gmina lub związek międzygminny. Obszar B Inteligentna wieś – przewidywana jest realizacja wdrożenia wybranych elementów koncepcji inteligentnych wsi, gdzie ujęte mają być inwestycje infrastrukturalne, które w sposób kompleksowy i innowacyjny pozwoli na rozwiązanie konkretnego i istotnego problemu zaznaczającego się danym terenie i odnoszący się do:

do poprawy jakości życia ludności,
ograniczenia niekorzystnych trendów demograficznych,
podniesienia jakości usług publicznych,
poszanowania środowiska przyrodniczego,
zwiększenia zatrudnienia oraz włączenia cyfrowego.

Planuje się również podjęcie działań odpowiadających na zdiagnozowane potrzeby społeczności lokalnych oraz angażujących ich zasoby lokalne. Preferowane będą w szczególności inwestycje w zakresie nowoczesnej infrastruktury, w tym infrastruktury służącej adaptacji do zmian klimatu i ochronie środowiska np. poprzez budowę instalacji odnawialnych źródeł energii, zbiorników retencyjnych w celu gromadzenia wód opadowych i roztopowych oraz budownictwo pasywne.

Poziom dofinansowania: do 75% (i nie mniej niż 30%) kosztów kwalifikowalnych.

Ekoschematy – realizacja praktyk ekologicznych

W ramach nowej, zreformowanej WPR płatności bezpośrednie będą obejmowały ekoschematy – płatności bezpośrednie za realizację praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu, środowiska oraz dobrostanu zwierząt. Rolnicy, niezależnie od wielkości posiadanego gospodarstwa, będą mogli wnioskować o takie wsparcie na zasadzie dobrowolności. Zgodnie z polskim Planem Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027, jednym z ekoschematów jest:

Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych jako roczne zobowiązanie dostępne dla beneficjentów. Warunkiem, jaki pozwoli uzyskać płatność w danym roku, jest wystąpienie na TUZ zalania lub podtopienia na poziomie 80%, w okresie między 1 maja a 30 września, przez okres 12 następujących po sobie dni. Wsparcie będzie dotyczyło gospodarstw realizujących równolegle na danym obszarze zobowiązania w ramach:
- wybranych wariantów pakietów przyrodniczych związanych z zachowaniem cennych siedlisk przyrodniczych i siedlisk zagrożonych gatunków ptaków w ramach Działania rolno-środowiskowo- klimatycznego PROW 2014-2020: Pakietu 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 (poza wariantem 4.3. Murawy) lub Pakietu 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000 (poza wariantem 5.3. Murawy) oraz analogicznych zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych w ramach Planu Strategicznego 2023-2027 lub
- ekoschematu Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi w zakresie praktyki Ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt, lub interwencji Ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk na obszarach Natura 2000, lub
- interwencji Rolnictwo ekologiczne, lub działania Rolnictwo ekologiczne PROW 2014 -2020.

Warunki kwalifikowalności do płatności w ramach ekoschematów

Warunki kwalifikowalności do płatności w ramach ww. ekoschematu są następujące:

beneficjent jest posiadaczem gospodarstwa rolnego położonego w granicach kraju i prowadzi działalność rolniczą,
minimalne wymagania: kwalifikujący się obszar gospodarstwa, w odniesieniu do którego wystąpiono z wnioskiem o płatności bezpośrednie, jest nie mniejszy niż 1,00 ha albo w przypadku rolników posiadających mniej niż 1,00 ha, ale otrzymujących płatności do zwierząt, minimalna kwota płatności bezpośrednich, która może zostać im wypłacona, wynosi co najmniej 200,00 euro,
działka deklarowana do wsparcia, o minimalnej powierzchni 0,1 ha, musi być położona na gruntach będących kwalifikującymi się hektarami.

Dodatkowa płatność retencyjna

Od 2023 roku będzie również możliwość przyznawania dodatkowej „płatności retencyjnej” do obszarów przyrodniczych, które nie są użytkami rolnymi w przypadku ich zalania lub podtopienia w ramach PS WPR 2023 – 2027 oraz jako kontynuacja wieloletnich zobowiązań rolno – środowiskowych – klimatycznych, które są ukierunkowane na cenne siedliska PROW 2014 – 2020. Na monitoringu satelitarnym oparta będzie informacja na temat podtopienia.

Ekstensywne użytkowanie TUZ i obszarów przyrodniczych

W utrzymaniu właściwej retencji, ważną rolę na terenach rolniczych spełnia ekstensywne użytkowanie rolnicze trwałych użytków zielonych (TUZ) i obszarów przyrodniczych – niebędących użytkami rolnymi, co realizowane jest w PS 2023 – 2027 poprzez wdrażanie m.in. trzech interwencji ukierunkowanych na cenne przyrodniczo siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 i poza nimi:

Interwencja 1. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000,
Interwencja 2. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000,
Interwencja 3. Ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk na obszarach Natura 2000.

Celem powyższych interwencji jest utrzymanie, zapobieganie pogarszaniu się lub przywrócenie na obszarach Natura 2000 i poza obszarami Natura 2000 właściwego stanu ochrony:

Czytaj również: Uszkodzona melioracja przy gazociągu

cennych siedlisk przyrodniczych, w tym siedlisk hydrogenicznych (np. zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych, zalewowych łąk selernicowych i słonorośli, półnaturalnych łąk wilgotnych i świeżych oraz torfowisk),
siedlisk lęgowych ptaków (tj. rycyka, kszyka, krwawodzioba, czajki, dubelta, kulika wielkiego, wodniczki oraz derkacza).

Krajowy Plan Odbudowy – zwiększenie potencjału zrównoważonej gospodarki wodnej

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w ramach prac nad Krajowym Planem Odbudowy złożyło projekt: „Inwestycje w zwiększanie potencjału zrównoważonej gospodarki wodnej na obszarach wiejskich”. Celem projektu jest wsparcie inwestycji na obszarach wiejskich w zakresie poprawy gospodarowania wodą oraz poprawy efektywności wykorzystania jej zasobów. W ramach tego projektu finansowane będą prace związane z budową, przebudową, odbudową, a także rozbudową urządzeń do melioracji wodnych. Planowane jest również wsparcie dla niewielkich urządzeń wodnych, dla tych których zadaniem jest ograniczenie odpływu wody z uwzględnieniem jej retencjonowania. Prace te mają przywrócić funkcję nawadniająco-odwadniającą tych urządzeń, chroniąc grunty rolne przed powodzią oraz suszą z uwzględnieniem retencjonowania wody. Beneficjentem mają być jednostki samorządu terytorialnego, a na projekt wstępnie zaplanowano 667 mln euro.