Obowiązkowa rejestracja – ARiMR, CEIDG, KRS
Każde gospodarstwo rolne musi być zarejestrowane w ewidencji prowadzonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Rolnik otrzymuje unikalny numer identyfikacyjny producenta rolnego (EP), który jest wymagany przy ubieganiu się o dopłaty i inne formy wsparcia.
Gospodarstwa zajmujące się przetwórstwem lub handlem na większą skalę mogą być zobowiązane do rejestracji w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) lub Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).
Obowiązkowe ubezpieczenia
Rolnicy i ich domownicy są objęci obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Każdy właściciel gospodarstwa musi też posiadać ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz ubezpieczenie budynków od ognia i innych zdarzeń losowych.
Obowiązek przestrzegania BHP
Rolnicy zatrudniający pracowników muszą organizować obowiązkowe szkolenia z zakresu BHP, obejmujące obsługę maszyn, stosowanie chemikaliów i zapobieganie wypadkom. Muszą też zapewnić środki ochrony indywidualnej, takie jak rękawice, kaski czy maski ochronne.
Obowiązkowe jest regularne sprawdzanie stanu technicznego maszyn, narzędzi i budynków gospodarczych jest obowiązkowe. Brak przeglądów może prowadzić do sankcji.
Każde gospodarstwo musi prowadzić dokumentację dotyczącą szkoleń, inspekcji oraz wypadków w pracy.
Obowiązek przestrzegania praw pracowniczych
Każdy pracownik w gospodarstwie musi być zatrudniony na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej (np. zlecenie). Rolnicy muszą przestrzegać norm czasu pracy pracowników, zapewniać minimalne okresy odpoczynku oraz terminowe wypłaty wynagrodzeń. Pracownicy sezonowi powinni mieć dostęp do wody, sanitariatów i, jeśli to konieczne, miejsc noclegowych.
Obowiązkowe wymogi GAEC i SMR (chyba, że nie bierzesz dopłat...)
Aby otrzymać wsparcie finansowe w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), rolnicy muszą przestrzegać norm GAEC (Dobra Kultura Rolna Zgodna z Ochroną Środowiska) i SMR (Wymogi Ustawowe w Zakresie Zarządzania). Co prawda korzystanie z dopłat nie jest obowiązkowe, teoretycznie da się prowadzić gospodarstwo bez tego, ale w praktyce dopłaty z WPR to kluczowe wsparcie finansowe dla gospodarstw i w większości przypadków decydujące o opłacalności produkcji rolnej.
Normy GAEC:
GAEC 1: Utrzymanie trwałych użytków zielonych (TUZ).
GAEC 2: Ochrona torfowisk i terenów podmokłych (od 2025 roku).
GAEC 3: Zakaz wypalania gruntów rolnych (z wyjątkiem sytuacji fitosanitarnych).
GAEC 4: Strefy buforowe wzdłuż cieków wodnych (bez nawozów i środków ochrony roślin).
GAEC 5: Zarządzanie orką na stokach powyżej 10% nachylenia.
GAEC 6: Utrzymanie okrywy glebowej zimą.
GAEC 7: Wymóg zmianowania lub dywersyfikacji upraw.
GAEC 8: Ochrona elementów krajobrazu, takich jak miedze i żywopłoty.
Wymogi SMR:
SMR 1–3: Ochrona wód przed azotanami (zgodnie z Programem Azotanowym).
SMR 4–7: Dobrostan zwierząt (m.in: minimalne powierzchnie bytowe, wentylacja, dostęp do wody i paszy).
SMR 8–10: Ochrona zdrowia ludzi i zwierząt (m.in: obowiązkowa rejestracja i oznakowanie zwierząt).
Obowiązek ochrony środowiska
Rolnicy są zobowiązani do przestrzegania zasad Programu Azotanowego, segregowania odpadów rolniczych oraz zapewnienia właściwego przechowywania nawozów i chemikaliów. Obowiązuje ich też zakaz wypalania resztek roślinnych i traw.
Kary (również niedobrowolne) za naruszenia
Nieprzestrzeganie wymogów może prowadzić do redukcji dopłat: od 3% do nawet 100%, w zależności od stopnia naruszenia, lub innych kar administracyjnych wymierzanych przez ARiMR, PIP lub inne instytucje kontrolujące.
Podsumowanie
Wspólna Polityka Rolna miała być prostsza – tak obiecywała Komisja Europejska podczas reform na lata 2023–2027. W rzeczywistości jednak system stał się gąszczem przepisów, w którym odnalezienie się wymaga nie tylko doskonałej znajomości prawa, ale także stałej czujności i umiejętności zarządzania gospodarstwem na poziomie niemal korporacyjnym.
Dla mniejszych gospodarstw nadążanie za tymi wymogami staje się niemal niemożliwe bez wsparcia profesjonalnych doradców. System, który miał ułatwiać życie rolnikom, coraz bardziej przypomina biurokratyczny labirynt, a właściciele gospodarstw muszą zmierzyć się z rzeczywistością, gdzie produkcja żywności jest tylko jednym z wielu zadań, jakie na nich spoczywają.
