Rolnictwo Afryki: wyzwania dla kluczowego sektora gospodarki

Problem głodu

Dostęp do żywności jest jednym z fundamentalnych praw człowieka na całym świecie. Mimo to, w 2020 roku w Afryce 155 milionów ludzi stanęło w obliczu poważnego kryzysu bezpieczeństwa żywnościowego, a sytuacja może się pogorszyć. Ceny żywności niebezpiecznie wzrosły do poziomów, które w ostatnich dwóch dekadach spowodowały braki żywnościowe oraz wywołały zamieszki i protesty w wielu częściach świata.

Zapewnienie, że ta sytuacja się nie pogorszy, ale poprawi, zależy od zdolności kraju do produkcji żywności i importu z zagranicy. Tu właśnie pojawia się handel, a jego rola wcale nie jest mała. Światowa wartość importu potroiła się od początku wieku, a dziś około 80% ludności na świecie je, przynajmniej w części, żywność z importu.

Zróżnicowane rolnictwo Afryki

Rolnictwo pozostaje jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki Afryki, a także zapewnia miejsca pracy, zatrudniając większość ludności kontynentu. Afryka jest znana z wielu różnych produktów rolnych ze względu na zróżnicowanie gleb na całym obszarze. Tego typu gleby są w stanie przynosić pewne dochody, z upraw takich jak bawełna, kawa, herbata, tytoń, kukurydza i kakao, itd.

Wiele krajów rozwijających się zwiększyło swoją specjalizację w eksporcie upraw, kosztem konsumpcji krajowej, produkując więcej produktów rolnych na zewnątrz, ale głodując wewnątrz, a także importując żywność, która prawdopodobnie mogłaby być produkowana lokalnie, a nie kupowana.

To uzależnienie od dostaw zagranicznych zdecydowanie zwiększa ryzyko i wahania cen, co z kolei zagraża bezpieczeństwu żywnościowemu w wielu krajach.

Główne importowane dobra:

Auta, ropa naftowa, nasiona oleiste, ryż, elektronika, maszyny, odzież i akcesoria, elektronika i części zamienne, chemikalia.

Główne eksportowane dobra:

Tytoń, ziarna kawy i kawa, materiały surowe i surowcowe, minerały (np. diamenty).

Handel w Afryce

Główne instytucje zajmujące się handlem w Afryce, czyli FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa oraz AUC-DARBE – Departament Rolnictwa, Rozwoju Obszarów Wiejskich, Niebieskiej Gospodarki i Zrównoważonego Rozwoju Komisji Unii Afrykańskiej, wydały przewodnik dotyczący wsparcia rolnictwa i handlu w Afryce w ramach nowej umowy –  Afrykańskiej Kontynentalnej Strefy Wolnego Handlu (AfCFTA). AfCFTA działa od 1 stycznia 2021 r. i jest największą strefą wolnego handlu na świecie pod względem liczby objętych nią krajów.

Drogi handlowe

Jako, że AfCFTA działa wewnątrz kontynentu, większość krajów korzysta z transportu drogowego przemieszczając dobra poza granice, co jest tańsze, lecz czasochłonne, w porównaniu do drogi powietrznej – szybkiej i drogiej. Transport międzynarodowy ogranicza się głównie do aut ciężarowych, ponieważ nie ma rozwiniętej sieci kolejowej. Kolejowym transportem wewnątrzkrajowym dysponują m.in. RPA, Zimbabwe, Tanzania, Zambia i Gwinea.

Połączenia morskie krajów afrykańskich zależą od położenia geograficznego – najlepiej skomunikowane są państwa na krańcach kontynentu, gdzie międzynarodowe szlaki morskie łączą się z centralnymi portami handlowymi, zwłaszcza w Maroku, Egipcie i Afryce Południowej. Kolejnymi ważnymi centrami załadunku są wewnątrzregionalne porty w Dżibuti, Togo i Mauritusie. Drogą morską eksportowane są towary trudniej psujące się, ze względu na czas transportu.

Durban i Kapsztad w RPA są połączone usługami 12 firm handlowych. W Angoli, Luanda jest najlepiej połączona z Kapsztadem w RPA z siedmioma firmami, podczas gdy Mombasa w Kenii jest najlepiej połączona z Dar es Salaam w Tanzanii za pośrednictwem usług 10 firm.

Chociaż kontynent otacza woda, większość krajów w centralnej części Afryki eksportuje swoje dobra drogą lądową i powietrzną, dzięki takim firmom jak np. FreightAmigo. Eksport łatwo psujących się towarów odbywa się głównie za pośrednictwem samolotów.

Wpływ zmian klimatu

Pomijając fatalny wpływ zmian klimatycznych na pozostałą część świata, sam kontynent afrykański doświadczył poważnych katastrof w ciągu ostatnich trzech dekad, z których większość to ekstremalne warunki pogodowe. Kataklizmy związane z klimatem to między innymi brak bezpieczeństwa żywnościowego, susze, powodzie długotrwałe i gwałtowne powodzie, osuwiska, burze i cyklony.

Wszystko to ma poważny, negatywny wpływ na życie ludzi i gospodarkę, zwłaszcza w sektorach takich jak rolnictwo i turystyka.

Długotrwałe susze

Coraz bardziej nieprzewidywalna i niestabilna pogoda w Afryce stanowi dodatkowe obciążenie dla bezpieczeństwa żywnościowego i źródeł utrzymania na obszarach wiejskich. Zniszczenia na szeroką skalę w gospodarstwach rolnych i domach podczas ostatnich, rekordowych powodzi w Mozambiku i przedłużająca się susza w Etiopii obrazują zakres zagrożenia, jakie stanowi zmieniający się klimat.

W niektórych krajach, takich jak Etiopia, Somalia, Kenia i Namibia itp., braki żywności były spowodowane takimi czynnikami jak susze, powodzie, szkodniki i owady.

Ponieważ większość krajów Afryki doświadcza dużej suszy także w porze deszczowej, powody do niepokoju mają szczególnie Madagaskar, Angola i Zimbabwe.

Powodzie

Trudne do przewidzenia zmiany pogody skutkują także kataklizmami takimi jak powodzie. Ostatnio miały miejsce w takich krajach jak Zimbabwe i Mozambik, z cyklonem Idai w 2019 r., cyklonem Kennedy w Mozambiku w 2020 r., powodziami i osunięciami ziemi w 2020 r. w Ugandzie, Kenii i Rwandzie.

Podczas powodzi w 2020 r. ucierpiało prawie milion Somalijczyków. Klęski te pustoszą tereny na całym kontynencie, nie pozostawiając miejsca na rozwój rolnictwa, przyczyniając się również do braku produktów żywnościowych i paszowych, inflacji, głodu i w efekcie śmierci.

Wpływ na ceny

Niepewne warunki pogodowe doprowadziły między innymi do braku stabilności gospodarczej regionu i wyższych wskaźników inflacji.

W krajach rozwijających się sektor rolnictwa odpowiada za około 22-25% wszystkich szkód i strat spowodowanych przez katastrofy naturalne.

Podsumowanie

• W efekcie katastrofalnych zmian pogodowych największe straty odnotowują sektory hodowlane i uprawy rolnicze.

• Około 25% szkód ekonomicznych wynikających z katastrof naturalnych uderza w rolnictwo.

• Pośrednie, dalsze straty w rolnictwie w latach następujących po kataklizmach są dwukrotnie większe  niż szkody bezpośrednie zaraz po wystąpieniu klęsk żywiołowych.

• W rezultacie poza samym rolnictwem cierpią inne sektory: spada PKB, import i eksport, a wzrasta ubóstwo, bezrobocie i zadłużenie rolników z powodu odniesionych strat i wyrządzonych szkód.

Rolnictwo jest niezwykle wrażliwe na nieoczekiwane zmiany pogody. Jeśli nie zostaną wprowadzone odpowiednie środki zmniejszające ryzyko, Afryka, szczególnie narażona na susze, dalej będzie borykała się z brakiem bezpieczeństwa żywnościowego. W związku z faktem, że susza jest ciągłym i często katastrofalnym elementem klimatu subsaharyjskiego, potrzebne są zdecydowane działania ze strony rządzących, które ochronią region i ustabilizują sytuację rolników.

Melody Mushonga, Wyższa Szkoła Handlu i Usług w Poznaniu

tłum. al

fot. pixabay