Zgodnie z obowiązującymi przepisami, KOWR może nieodpłatnie przekazać nieruchomości wchodzące w skład Zasobu WRSP jednostkom samorządu terytorialnego, bezrobotnym byłym pracownikom przedsiębiorstw gospodarki rolnej, Lasom Państwowym, niektórym osobom prawnym Kościoła Katolickiego, Krajowemu Zasobowi Nieruchomości, parkom narodowym, organom gospodarującym wodami publicznymi czy organizacjom pożytku publicznego.
To ważne uprawnienie, które wspomaga np. budowę nowych szkół czy kościołów. Nestety, jak się okazuje urzędnicy KOWR nie zawsze byli w tych sytuacjach transparentni.
Leśnicy i księża dostali ziemię
Najwyższa Izba Kontroli wykryła w Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa przypadki nieprawidłowego i nierzetelnego przekazywania nieodpłatnie nieruchomości rolnych z Zasobu. Ponadto nadzór nad nieodpłatnym przekazywaniem gruntów rolnych przez oddziały terenowe KOWR był niewystarczający.
Kontrola podjęta z inicjatywy własnej NIK miała zbadać, jak KOWR przekazywał nieodpłatnie mienie wchodzące w skład Zasobu WRSP. Kontrolą objęto okres od 1 stycznia 2021 r. do 30 czerwca 2024 r. i przeprowadzono ją w centrali KOWR i pięciu oddziałach terenowych.
Zapoznaj się ze szczegółową informacją NIK dotyczącą kontroli
We wspomnianym okresie KOWR nieodpłatnie przekazał 20,6 tys. ha, z tego jednostkom zarządu terytorialnego nieodpłatnie przekazano ponad 1,8 tys. ha, Lasom Państwowym – 1,5 tys. ha, kościołom i innym związkom wyznaniowym – 0,3 tys. ha, organom właściwym do spraw gospodarowania wodami publicznymi – 12,7 tys. ha oraz innym podmiotom – 3,1 tys. ha.
Brak protokołu lub kluczowych danych
Wiadomo, że nieprawidłowości wystąpiły m.in. w zakresie weryfikowania wniosków o zgodę ministra rolnictwa na przekazanie nieruchomości samorządom oraz wniosków o udzielenie dyrektorom oddziałów terenowych KOWR szczególnych pełnomocnictw.
"W trzech z dziewięciu badanych wniosków stwierdzono brak protokołu przyjęcia przez OT KOWR operatu szacunkowego z wyceny nieruchomości, w tym w jednym wniosku dokumentacji rozpatrywania wniosku brak było notatki z lustracji nieruchomości. Stwierdzono również przypadki nierzetelnego sporządzania protokołów zdawczo-odbiorczych i przekazanie nieruchomości do Krajowego Zasobu Nieruchomości bez pełnych danych dotyczących tych nieruchomości" – twierdzi NIK.
W przypadku dziewięciu badanych spraw, w ośmiu protokołach stwierdzono braki danych wymaganych wzorem protokołu, w tym w pięciu nie było informacji o stanie prawnym nieruchomości.
W przypadku czterech z dziewięciu badanych spraw w protokołach zdawczo-odbiorczych podano informacje niezgodne ze stanem faktycznym, dotyczące korzystania ze wsparcia UE.
Kościół chciał dużo więcej
W ocenie NIK, wnioski o przekazanie nieruchomości rolnych Lasom Państwowym i osobom prawnym Kościoła Katolickiego były prawidłowo weryfikowane i realizowane.
W latach 2020-2024 dyrektorzy oddziałów terenowych KOWR, na podstawie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, wydali pozytywną opinię odnośnie do przekazania osobom prawnym Kościoła Katolickiego łącznie 312 ha nieruchomości rolnych i nie udzielili zgody na przekazanie nieruchomości o łącznej powierzchni 5,2 tys. ha.
Z ustaleń kontroli wynika, że beneficjenci często nie wywiązywali się z postanowień umowy nieodpłatnego przekazania. W badanym okresie oddziały KOWR przeprowadziły łącznie ponad 1400 kontroli.
Co ciekawe, nieprawidłowości stwierdzono w 1/4 wszystkich skontrolowanych przez KOWR umów. W 16 przypadkach stwierdzono zbycie nieruchomości (lub jej części), w 345 przypadkach stwierdzono przeznaczenie nieruchomości na inne cele niż określone w umowie.
W związku z powyższym KOWR w 225 przypadkach wystąpił z żądaniem zwrotu aktualnej wartości pieniężnej przekazanych nieruchomości. W okresie objętym kontrolą naliczono należności na łączną kwotę ok. 60,4 mln zł, z czego spłaconych zostało blisko 12,6 mln zł, a do uregulowania pozostało ok. 47,8 mln zł (wg stanu na dzień 30.06.2024 r.).
W latach 2021-2024 nastąpił wzrost należności, naliczonych z tytułu niezwrócenia aktualnej wartości pieniężnej przekazanych nieodpłatnie nieruchomości ZWRSP wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem. O ile w 2021 r. było to 135,2 ml zł, to w 2024 r. należności sięgnęły kwoty blisko 218,8 mln zł.
Czas zmienić wytyczne
Po kontroli przesłano do resortu rolnictwa wnioski, w których NIK domaga się przeprowadzenia analizy funkcjonowania przepisów ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zakresie nieodpłatnego przekazywania nieruchomości wchodzących w skład Zasobu WRSP, w szczególności mechanizmów chroniących interes Skarbu Państwa.
Z kolei do dyrektora generalnego KOWR zaapelowano o wzmocnienie nadzoru przestrzegania procedur dotyczących nieodpłatnego przekazywania nieruchomości rolnych, a także opracowanie wytycznych w zakresie nieodpłatnego przekazywania nieruchomości rolnych na rzecz wszystkich uprawnionych podmiotów.
W ocenie NIK należy zmienić wytyczne dotyczące nieodpłatnego przekazywania na własność mienia wchodzącego w skład ZWRSP, przez wprowadzenie regulacji dotyczącej zobowiązania w umowach do informowania KOWR o aktualnym sposobie przeznaczenia i wykorzystania nieruchomości, w terminie nie później niż do końca każdego roku oraz wskazania terminu, w którym strona zobowiązana będzie do przekazania informacji o zbyciu otrzymanej nieruchomości.
Krzysztof Zacharuk
