Niemcy wspierają ukraińskie rolnictwo od 2006 r.
Pod koniec grudnia 2024 r. na stronie APD Ukraina ukazała się publikacja ukraińskiego analityka Tarasa Gagaliuka, w której szczegółowo opisał on stan ukraińskiego rolnictwa po prawie dwóch latach pełnoskalowej inwazji Rosji oraz wsparcie finansowe, jakie ten sektor otrzymał od międzynarodowych instytucji.
APD Ukraina to Niemiecko-Ukraiński Dialog na temat Polityki Rolnej – projekt realizowany od 2006 r. z inicjatywy niemieckiego Federalnego Ministerstwa Żywności i Rolnictwa (BMEL) we współpracy z ukraińskim Ministerstwem Polityki Agrarnej i Żywności. Obecnie projekt został przedłużony i jest realizowany przez GFA Consulting Group GmbH we współpracy z IAK Agrarian Consulting (IAK), Leibniz Institute for Agricultural Development in Transition Economies (IAMO) oraz AFC Agriculture & Finance Consultants. Celem APD Ukraina jest wspieranie reform polityki rolnej Ukrainy oraz dostosowanie jej do standardów unijnych.
Straty ukraińskiego rolnictwa w wyniku rosyjskiej inwazji
Rosyjska inwazja w lutym 2022 roku miała katastrofalne skutki dla ukraińskiego rolnictwa: Rosja zagarnęła znaczną część najbardziej urodzajnych gruntów na południu i wschodzie Ukrainy (6,2 mln ha), zaminowała pola, zniszczyła ogromną ilość magazynów zbożowych i infrastruktury rolniczej; eksplozja tamy na Zbiorniku Kachowskim spowodowała zalanie 620 km² i zniszczenie systemów nawadniania na obszarach zależnych od zbiornika; blokada portów Morza Czarnego zahamowała eksport produktów rolnych.
czytaj także: Port w Czarnomorsku: Ukraina zabezpiecza transport zbóż pomimo rosyjskich ataków
Ile potrzeba na odbudowę sektora rolnego?
Według szacunków Kijowskiego Instytutu Ekonomicznego straty ukraińskiego sektora rolnego wynoszą 80 mld USD.
"Całkowite straty spowodowane skradzionym, zniszczonym lub uszkodzonym majątkiem wyniosły 10,3 miliarda dolarów, przy czym maszyny rolnicze odpowiadały za 56,7% strat pod względem wartości. Według szacunków KSE 181 tys sztuk sprzętu rolniczego uległo uszkodzeniu lub zniszczeniu, a 2,8 mln ton zboża, 1,2 mln t roślin oleistych, 124 tys ton nawozów i 11,6 mln litry paliwa uważa się za zagubione lub skradzione. Spichlerze są także stale celem rosyjskich ataków. Według szacunków KSE Ukraina straciła prawie 20% magazynów zbożowych, nie licząc możliwości elewatorów na okupowanych terytoriach. Chociaż sektor hodowlany ma mniejszy udział w produkcji rolnej brutto niż produkcja roślinna, on również poniósł znaczne szkody, a straty szacuje się na 254 mln USD".
czytaj również: Potencjał Ukrainy i największe agroholdingi - czy europejskie rolnictwo wytrzyma konkurencję?
Analityk zwraca uwagę na fakt, że pełna odbudowa sektora rolnego wymaga 56,1 mld USD. W ramach tej sumy 9,4 mld USD ma zostać przeznaczone na odbudowę infrastruktury, magazynów i zakładów przetwórczych, a 46,7 mld USD będzie potrzebne do przywrócenia pełnej zdolności produkcyjnej.
czytaj także: Rabobank: Skutki wojny będą odczuwalne przez co najmniej 6 miesięcy
Międzynarodowe wsparcie dla ukraińskiego rolnictwa
Pomimo trwającej wojny ukraińskie rolnictwo nie tylko trwa, ale rozwija się (co widać po rosnącym eksporcie) dzięki zagranicznej pomocy finansowej. Pomoc ta przeznaczana jest nie tylko na potrzeby bieżące, takie jak dostarczanie nasion roślin uprawnych, paszy dla zwierząt i pomocy pieniężnej na działalność rolniczą, ale też na przygotowanie rolnictwa ukraińskiego do członkostwa w UE.
- Bank Światowy w ramach programu ARISE przeznaczył 1,5 mld USD, planowana jest mobilizacja dodatkowego 1 mld USD prywatnych inwestycji, co daje łącznie 2,5 mld USD.
- Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) przeznaczył 3 mld euro na wsparcie różnych sektorów gospodarki, w tym rolnictwa, z możliwością zwiększenia do 5 mld euro.
- Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) zainwestował 2 mld euro w finansowanie projektów publiczno-prywatnych, szczególnie w infrastrukturę oraz wsparcie dla sektora MŚP.
- Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC) przeznaczyła 190 mln euro na kredyty dla rolników, z gwarancjami Unii Europejskiej. Ponadto wdrożyła Program ERA o wartości 2 mld USD, z czego połowa pochodzi bezpośrednio z funduszy IFC.
- ONZ i FAO przeznaczyły 115,4 mln USD na wsparcie 500 tysięcy gospodarstw oraz dodatkowe 205 mln USD na odbudowę rolnictwa.
- UE Ukraine Facility przewiduje przekazanie Ukrainie do 50 mld euro do 2027 roku; tylko część środków trafi do rolnictwa (brak dokładnej kwoty), ale historycznie znaczna część środków trafia na odbudowę infrastruktury i gospodarki wiejskiej.
- FAO oraz UE sfinansowały projekty wspierające rolnictwo ekologiczne oraz łańcuchy dostaw na łączną kwotę 15,5 mln USD.
Dodatkowym potencjalnym źródłem finansowania są zamrożone rosyjskie aktywa o wartości 300 mld USD, jednak, jak podkreśla Taras Gagaliuk, ich wykorzystanie wiąże się z problemami prawnymi.
Ile środków dotychczas przekazano Ukrainie na rolnictwo?
Od roku 2025 Ukraina może też liczyć na dostęp do niskooprocentowanych pożyczek i dotacji z Międzynarodowego Funduszu Rozwoju Rolnictwa (IFAD). W ramach IFAD działa Crisis Response Initiative, której środki będą kierowane do ukraińskich rolników dotkniętych wojną. Ukraina otrzymała już pierwsze wsparcie: Szwecja przeznaczy 54 mln euro, a Francja 150 mln USD.
Przeliczając euro po kursie 1 EUR = 1,08 USD, co odpowiada średniemu kursowi w 2024 r. minimalna wartość przekazanego lub zadeklarowanego wsparcia to około 10,6 miliarda USD (bez uwzględniania środków z UE Ukraine Facility, których podział nie jest określony).
Wsparcie dla ukraińskiego sektora rolno-spożywczego
Międzynarodowe instytucje finansowe wspierają także ukraińskie firmy zajmujące się przetwórstwem i eksportem produktów rolno-spożywczych. Przykładem jest IMC, jedna z czołowych firm eksportujących zboże, która otrzymała 10 mln euro od Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR) na poprawę logistyki transportu.
Jeszcze większe wsparcie otrzymał MHP (Myronivsky Hliboproduct) – największy ukraiński producent drobiu, który zdominował europejski rynek eksportowy. MHP otrzymał 100 mln USD od Międzynarodowej Korporacji Finansowej (IFC) i Amerykańskiej Korporacji Finansowania Rozwoju (DFC) na rozwój zrównoważonej produkcji drobiarskiej. Firma od lat jest oskarżana o niszczenie konkurencji, negatywny wpływ na środowisko i omijanie unijnych ceł poprzez eksport przez filie w UE. W 2019 roku EBOR zaprzestał finansowania MHP, powołując się na jej strategię przejęć, która eliminowała mniejszych producentów, a także w wyniku nacisków organizacji ekologicznych i rolniczych.
Ukraina w drodze do Unii Europejskiej
Ukraina rozpoczęła negocjacje akcesyjne w grudniu 2023 r. Kluczowym wyzwaniem jest wdrożenie unijnych standardów sanitarnych i fitosanitarnych. Komisja Europejska ocenia postępy jako „umiarkowane”, choć Kijów deklaruje 70% zgodności w sektorze rolnym i 82% w zakresie środków sanitarnych i fitosanitarnych. Koszt utworzenia agencji płatniczej obsługującej unijne fundusze rolne to około 5 miliardów dolarów.
czytaj także: Ukraina chce 10-letniego okresu przejściowego. Pośpieszne wdrażanie norm UE zniszczy ukraińskich rolników
Ukraińskie rolnictwo jest najbardziej kontrowersyjnym sektorem w negocjacjach akcesyjnych. Gagaliuk zauważa, że unijni rolnicy (mówi tu o organizacjach francuskich i niemieckich) boją się wejścia Ukrainy do UE: “Szefowie największych stowarzyszeń rolniczych Francji i Niemiec stwierdzili, że członkostwo Ukrainy byłoby „katastrofą” dla europejskiego rolnictwa, gdyż mogłoby doprowadzić do „śmierci” gospodarstw rodzinnych w UE” - pisze analityk.
czytaj także: Ukraińscy rolnicy otrzymają unijne dopłaty
Gagaliuk uważa jednak, że ten sprzeciw trzeba przezwyciężyć “w obszarze komunikacji publicznej”, ponieważ “Członkostwo Ukrainy stwarza ogromne możliwości zarówno dla Ukrainy, jak i UE (...) podobnie jak w przypadku poprzednich etapów rozszerzenia UE, akcesja nowych państw członkowskich może dodatkowo przyczynić się do ugruntowania statusu UE jako wiodącego producenta i eksportera produktów rolnych na świecie”.
czytaj także: Czy to przepustka Ukrainy do UE? Koniec z importem z Ameryki Płd.?
Podsumowanie
Zdaniem ukraińskiego analityka, rolnictwo Ukrainy, mimo gigantycznych strat, pozostaje kluczowym sektorem gospodarki i stopniowo odbudowuje swoją pozycję na światowym rynku. Do tej pory kraj otrzymał około 10,6 mld USD wsparcia, jednak potrzeby są znacznie większe. Przyszłość ukraińskiego rolnictwa zależy nie tylko od dalszego wsparcia finansowego, ale także od skutecznej integracji z Unią Europejską i dostosowania się do jej standardów.
(W dokumencie jest zastrzeżenie, że opracowanie zostało opublikowane na odpowiedzialność Niemiecko-Ukraińskiego Dialogu Polityki Rolnej (APD). Wszelkie opinie i ustalenia, wnioski, sugestie lub zalecenia zawarte w badaniu są opiniami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy APD).
