Do najważniejszych czynników klimatycznych w rolnictwie należą nasłonecznienie oraz ilość i rozkład opadów. Są one głównym dostarczycielem energii oraz wody w procesie produkcyjnym. Mogą też być głównym źródłem szkód. Nadmierne zróżnicowanie opadów czy temperatury powietrza prowadzi do bardzo poważnych strat. Największym zagrożeniem dla produkcji roślinnej i pośrednio też zwierzęcej jest susza. Typowym i często występującym zagrożeniem dla produkcji roślinnej jest również gradobicie. Szacuje się, że 30-40% powierzchni Polski jest w wysokim stopniu narażona na występowanie tego zjawiska.
Gospodarstwa specjalizujące się w produkcji roślinnej są szczególnie narażone także na skutki anomalii pogodowych, takich jak: powódź czy deszcz nawalny. Ryzyko wystąpienia powodzi zagraża głównie terenom położonym nad Odrą i górną częścią Wisły, a także nad większymi dopływami tych rzek. Cała Polska, a szczególnie górzyste tereny południowej części kraju narażone są na występowanie lokalnych powodzi powstających wskutek obfitych i gwałtownych opadów deszczu.
Istotne znaczenie dla rolnictwa mają również ryzyka związane z występowaniem niskich temperatur, tj. przymrozków wiosennych i ujemnych skutków przezimowania. Choć wysokość strat jest mocno zróżnicowana na terenie kraju, to generalnie szkody wyrządzone przez ujemne temperatury są zawsze bardzo rozległe. W wyniku niekorzystnych czynników w zimie 2011/2012 r. w niektórych regionach kraju doszło do totalnych szkód w uprawach rzepaku, pszenicy i jęczmienia. Szacuje się, że ok. 40% powierzchni rzepaku tj. ok. 200 tys. oraz ok 1,2 mln ha zbóż uległo wymarznięciu, głównie w województwie kujawsko-pomorskim, wielkopolskim, dolnośląskim i pomorskim. Przymrozki wiosenne największe szkody wyrządziły w maju w latach 2007, 2011 oraz 2014. Spadki temperatur dochodzące nawet do -11 stopni C doprowadzały do przemarzania kwitnącego rzepaku, uszkodzeń masy liści w ziemniakach, burakach i kukurydzy. W niektórych regionach całkowicie przemarzły kwiaty owoców i krzewów. Stąd tak ważne w produkcji rolnej zarządzenie ryzykiem.
Przez zarządzanie ryzykiem w gospodarstwie rolnym rozumie się właściwe i efektywne kierowanie gospodarką rolną, odpowiednie jej diagnozowanie i przeciwdziałanie stratom. Zasadniczo zarządzanie ryzykiem obejmuje etapy: rozpoznanie, analizę, reakcję kontrolę.
- Rozpoznanie ryzyka polega to na uświadomieniu wszystkich zagrożeń czyhających na gospodarstwo rolne i prowadzoną produkcję oraz zidentyfikowaniu źródeł pochodzenia ryzyka. W szczególności działania te składają się z identyfikacji bezpośrednich przyczyn powstawania szkód w przeszłości.
- Analiza ryzyka pozwala na uszeregowanie ryzyk według źródeł pochodzenia oraz kierunków ich oddziaływania, jak i oszacowanie źródeł ryzyka występujących w danym gospodarstwie rolnym. Analizie powinny podlegać takie czynniki, jak: położenie geograficzne, topografia terenu, rodzaj gleb, infrastruktura wewnętrzna i zewnętrzna, rynki zbytu, warunki przyrodnicze. Dokonując również analizy historii powstałych szkód, tj. częstotliwości ich powstawania i rozmiary strat finansowych, rolnik podejmuje decyzję o postawie wobec ryzyka.
- Kluczowym etapem jest zachowanie się rolnika w stosunku do występującego ryzyka. Tutaj rolnik powinien znaleźć najlepsze rozwiązanie danego zdarzenia, wykorzystując możliwe warianty zachowań, tj. omijanie, ograniczanie lub transfer ryzyka – poprzez zawarcie ubezpieczenia. W sezonie wiosennym dominuje ubezpieczenie kukurydzy, buraków cukrowych, zbóż oraz roślin strączkowych. Coraz częściej ubezpieczane są również warzywa polowe oraz owoce krzewów owocowych. Obecnie najczęściej ubezpieczane jest ryzyko gradu, ale równie chętnie wykupywane są pakiety z deszczem nawalnym i huraganem.
Na podst. Concordia opr. pł
Fot. Walerowska
