W dniu 30 października 2024 r. Komitet Monitorujący PS 2024–2027 przyjął kilkanaście uchwał wprowadzających zmiany do Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej. Następnie, 31 grudnia 2024 r., Rada Ministrów zatwierdziła uchwałę w sprawie projektu zmiany Planu Strategicznego, otwierając drogę do dalszych kroków. Zmiany przyjęte przez Rząd RP wprowadzają szereg regulacji i mechanizmów, które będą miały istotny wpływ na funkcjonowanie gospodarstw rolnych. Wszystkie zmiany wymagają zatwierdzenia przez Komisję Europejską, zanim zaczną obowiązywać.
Mechanizm Warunkowości Społecznej
Od 2025 roku rolnicy muszą przestrzegać przepisów prawa pracy i zasad BHP, aby otrzymać wsparcie finansowe. Za uchybienia przewidziano kary, które mogą wynosić od 3% do całkowitego wykluczenia z programu w przypadku poważnych lub powtarzających się naruszeń.
Przykłady naruszeń obejmują brak umów o pracę, co skutkuje zmniejszeniem płatności o 3% oraz korzystanie z niezabezpieczonych maszyn, za co można otrzymać karę 10–15%. Opóźnienia w wypłatach wynagrodzeń mogą prowadzić do wykluczenia z płatności. Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) będzie kontrolować zatrudnienie, czas pracy, wynagrodzenie, a także stan maszyn i stosowanie środków ochrony roślin. Kara nie zostanie nałożona, jeśli jej wartość wynosi mniej niż 100 EUR, jednak rolnik zostanie poinformowany o konieczności poprawy.
Norma GAEC 2 – Ochrona torfowisk i terenów podmokłych
Od 1 stycznia 2025 roku norma GAEC 2 wprowadza ograniczenia w użytkowaniu torfowisk i terenów podmokłych. Rolnicy zobowiązani będą przestrzegać zakazu przekształcania i zaorywania trwałych użytków zielonych (TUZ), z wyjątkiem renowacji wykonywanych raz na cztery lata. Zabroniona będzie także budowa rowów melioracyjnych, instalacji drenujących oraz wydobywanie torfu na gruntach ornych i TUZ.
Jednocześnie norma umożliwia rolnikom dostęp do dopłat w ramach ekoschematu „Retencjonowanie wody na TUZ”. Wsparcie to rekompensuje straty wynikające z ograniczeń i wspiera ochronę terenów przyrodniczych, które podlegają nowym regulacjom.
Nowy ekoschemat: Materiał Siewny Kwalifikowany
Od 2025 roku rolnicy mogą skorzystać z nowego ekoschematu, który wspiera stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego. Wsparcie jest przyznawane, jeśli materiał siewny zostanie zastosowany na co najmniej 25% powierzchni gruntów ornych. Stawki dopłat wynoszą: 26,74 EUR/ha dla zbóż i ich mieszanek; 43,37 EUR/ha dla roślin strączkowych; 112,13 EUR/ha dla ziemniaków.
Aby otrzymać płatności, rolnicy muszą udokumentować zakup kwalifikowanego materiału siewnego i stosować go zgodnie z zasadami. Program ten umożliwia poprawę jakości upraw oraz ograniczenie stosowania chemikaliów.
Zmiany w ekoschematach
- W programie „Rolnictwo Węglowe i Zarządzanie Składnikami Odżywczymi” obniżono punktację za uproszczone systemy uprawy z 4 do 3 punktów oraz za wymieszanie słomy z glebą z 2 do 1 punktu.
- Ekoschemat „Retencjonowanie wody na TUZ” został rozszerzony o obszary objęte normą GAEC 2. Rolnicy mogą otrzymać wsparcie, jeśli na TUZ wystąpi zalanie przez co najmniej 12 dni w sezonie, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów.
- W „Dobrostanie Zwierząt” zwiększono maksymalną odległość siedziby stada loch do 100 km, z których tuczniki mogą pochodzić, oraz obniżono przelicznik DJP dla tuczników z 0,3 do 0,1, co pozwala na wsparcie większej liczby zwierząt w gospodarstwach.
- W “Integrowanej Produkcji Roślin” wprowadzono rozdzielenie stawek płatności dla różnych grup upraw. Stawki dla roślin sadowniczych wyniosą ok. 342,70 EUR/ha, dla jagodowych i warzyw – 309,21 EUR/ha, a dla roślin rolniczych – 146,07 EUR/ha. Utrzymano wymóg posiadania certyfikatu Integrowanej Produkcji Roślin. Nowelizacja wprowadza również limit powierzchni objętej płatnościami do 300 ha na gospodarstwo.
Premie dla Młodych Rolników
Wprowadzono zmiany mające na celu bardziej precyzyjne wsparcie młodych osób rozpoczynających działalność rolniczą. Wykształcenie rolnicze i doświadczenie zawodowe są teraz bardziej premiowane – za te kryteria można zdobyć do 5 punktów. Dodatkowe punkty przyznawane są także za przejmowanie gospodarstw o powierzchni co najmniej 1 ha oraz za produkcję zwierzęcą, jeśli stanowi ona minimum 50% wielkości ekonomicznej gospodarstwa.
Aby zakwalifikować się do programu, konieczne jest uzyskanie co najmniej 7 punktów, co odpowiada 23% maksymalnej liczby punktów. W przypadku remisu priorytet otrzymują kobiety, młodsi rolnicy oraz właściciele większych gospodarstw. Program ma na celu wsparcie młodych rolników w rozwijaniu nowoczesnych i efektywnych gospodarstw.
Wprowadzenie limitów powierzchni dla ekoschematów
Od 2025 roku wprowadzono limit powierzchni objętej wsparciem w ramach ekoschematach obszarowych, wynoszący maksymalnie 300 ha na gospodarstwo (z wyjątkiem ekoschematu „Retencjonowanie wody na TUZ”). Decyzja ta ma na celu sprawiedliwy podział funduszy między rolników i zwiększenie dostępności wsparcia dla mniejszych gospodarstw, które wcześniej miały utrudniony dostęp do środków. Ograniczenie powierzchni umożliwia utrzymanie stabilnych stawek dopłat i uniknięcie redukcji, które były konieczne w 2024 roku z powodu wzrostu liczby zgłaszanych hektarów.
Systemy Rolno-Leśne i Tradycyjne Odmiany Drzew Owocowych
W ramach programów wsparcia dla systemów rolno-leśnych od 2025 roku objęto dopłatami również tradycyjne odmiany drzew owocowych. W nasadzeniach wymagane jest zastosowanie minimum trzech różnych gatunków, co ma na celu zwiększenie różnorodności biologicznej. Tradycyjne odmiany drzew owocowych są bardziej odporne na choroby i trudne warunki środowiskowe, co czyni je atrakcyjnym wyborem dla gospodarstw.
Program wspiera także działania na rzecz zachowania lokalnych gatunków drzew i ich włączenia w krajobraz wiejski, co może przynieść dodatkowe korzyści środowiskowe i ekonomiczne.
Podsumowanie
Rok 2025 przynosi istotne zmiany w Planie Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej, które znacząco wpłyną na funkcjonowanie gospodarstw rolnych. Wprowadzenie mechanizmu warunkowości społecznej, nowej normy GAEC 2 oraz modyfikacje w ekoschematach wymagają od rolników dostosowania praktyk, ale jednocześnie stwarzają możliwości skorzystania z dodatkowych form wsparcia.
Nowe programy, takie jak „Materiał Siewny Kwalifikowany”, rozszerzenie dopłat na systemy rolno-leśne czy zmiany w premiowaniu młodych rolników, mają na celu zwiększenie efektywności gospodarstw oraz poprawę ich stabilności finansowej. Dzięki wprowadzonym limitom powierzchni wsparcie stanie się bardziej dostępne dla mniejszych gospodarstw, co sprzyja większej równości w dostępie do funduszy unijnych.
Warto jednak podkreślić, że wszystkie zmiany wprowadzane do Planu Strategicznego wymagają ostatecznego zatwierdzenia przez Komisję Europejską. Dopiero po ich akceptacji nowe przepisy i programy będą mogły być wdrażane w praktyce.
