Choć jak mówi znane powiedzenie „nadzieja umiera ostatnia”, patrząc na upływający czas i brak decyzji unijnych komisarzy co do możliwości odstąpienia również i w 2024 roku od egzekwowania wymagań normy dobrej kultury rolnej GAEC 8, warto przygotować się na realizację jej wymagań już teraz. Tym bardziej, że nawet gdyby jakimś szczęśliwym trafem Komisja Europejska dała przyzwolenie na derogację w 2024 roku, w kolejnym sezonie już zapewne od obowiązków wynikających z GAEC 8 nie uda się uciec.
Wymagania i realizacja norm GAEC 8
Sama treść tej normy, jak i jej zakres wskazany został w Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027. W zasadzie pokrywa się on z bezwzględnym minimum, wyznaczonym państwom członkowskim w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 z 2 grudnia 2021 r. (załącznik III), a przeniesionych do naszego krajowego systemu prawnego rozporządzeniem ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 10 marca 2023 r. w sprawie norm oraz szczegółowych warunków ich stosowania (DzU.2023.478 z 2023.03.14). W paragrafie 6. tego rozporządzenia mamy szczegółowo wskazany zakres wymagań i sposób realizacji wymagań wynikających z normy GAEC 8, która odnosi się i do obowiązku posiadania obszarów nieprodukcyjnych, jak i do obowiązku bezwzględnego zachowania w gospodarstwie niektórych elementów krajobrazu (patrz ramka).
Zobacz także: Francja i 9 innych krajów UE chcą odstępstw od ugorowania ziemi (GAEC 8)
Dwa warianty realizacji normy GAEC 8
W większości gospodarstw realizacja wymagań wynikających z normy GAEC 8 będzie walką o każdy ar ziemi ocalony od ugorowania, które dla wielu będzie pewnie jedynym sposobem wywiązania się z tej normy. Dlatego warto znać dokładnie przepisy i możliwości z nich wynikające. A te dają rolnikom do wyboru dwie drogi prowadzące do realizacji wymogów GAEC 8:
- pierwsza – ustanawiająca konieczność wyznaczenia (znalezienia) obszarów i obiektów nieprodukcyjnych, odpowiadających powierzchni 4% użytkowanych w gospodarstwie gruntów ornych,
- druga – pozwalająca ograniczyć obszary nieprodukcyjne do 3% powierzchni GO, ale w zamian wymagająca, aby dodatkową powierzchnię odpowiadającą 4% powierzchni GO przeznaczyć na międzyplony ścierniskowe lub ozime, lub na wsiewki w uprawę w plonie głównym, lub pod uprawę roślin bobowatych (drobno-, lub grubonasiennych, ale bez stosowania środków ochrony roślin).
Zarówno w pierwszym, jak i w drugim wariancie nie unikniemy jednak wskazania obszarów nieprodukcyjnych. W obu wariantach ich lista jest identyczna. Najprostszym sposobem wykazania takich obszarów jest oczywiście wyłączenie części gruntów ornych i ugorowanie ich w danym sezonie (a konkretnie wyłączenie ich z produkcji od 1 stycznia do końca lipca danego roku). To jednak oznacza zmniejszenie produkcji, na co nie każdy może sobie pozwolić. Traktujmy to więc jako ostateczność i przyjrzyjmy się wszystkim obiektom, które do obszarów nieprodukcyjnych można zaliczyć.
Elementy podlegające ochronie - drzewa
Zacznijmy od elementów, które podlegają w gospodarstwach ochronie, czyli drzew-pomników przyrody, rowów o szerokości do 2 m i oczek wodnych o powierzchni mniejszej niż 100 m2. Wszystkie te elementy możemy zaliczyć do obiektów nieprodukcyjnych (uwzględniając wartości wskaźników przeliczeniowych jak dla podobnych obiektów, podane w dalszej części niniejszego artykułu). Uwzględnić można jednak jedynie te obiekty, które są położone na gruntach ornych lub do nich przylegają.
Żywopłoty i pasy gruntów zadrzewionych
Możemy tu zaliczyć zadrzewienia, które nie są częścią lasu. Taki pas zadrzewiany lub żywopłot musi przylegać do gruntu ornego dłuższą krawędzią. 1 metr bieżący daje 10 m2 obszaru nieprodukcyjnego.
Zadrzewienia liniowe
Zaliczymy tu ciągi drzew wzdłuż gruntów ornych, które obejmują drzewa o średnicy korony nie mniejszej niż 4 m i w których odległość między koronami drzew nie przekracza 5 m. Są to również obiekty, które nie mogą być częścią lasu. 1 metr bieżący daje 10 m2 obszaru nieprodukcyjnego.
Pojedyncze drzewa jako obszar nieprodukcyjny
Możemy jako obszar nieprodukcyjny uwzględnić pojedyncze drzewa o średnicy korony nie mniejszej niż 4 m, o ile takie drzewa rosną na gruncie ornym lub do niego przylegają. Jedno drzewo daje 30 m2 obszaru nieprodukcyjnego.
Zagajniki śródpolne
W tym przypadku za obszar nieprodukcyjny można uznać śródpolne kępy drzew i/lub krzewów o powierzchni nie większej niż 0,5 ha. Takie zagajniki nie kwalifikują się do dopłat bezpośrednich, jeśli jednak przylegają do gruntów ornych, mogą być uznane za obszar nieprodukcyjny. 1 m2 zagajnika daje 1,5 m2 obszaru nieprodukcyjnego.
Rowy - warunki zaliczenia, jako obszaru nieprodukcyjnego
Czyli otwarte cieki wodne, służące do nawadniania lub odwadniania, z wyłączeniem rowów wykonanych z betonu. Warunkiem zaliczenia takiego rowu do obszaru nieprodukcyjnego jest oczywiście przyleganie takowego do gruntów ornych. Zaliczyć możemy jedynie rowy położone na gruntach posiadanych przez rolnika, a nie na odrębnych działkach należących do innych podmiotów. Metr bieżący rowu daje 10 m2 obszaru nieprodukcyjnego. Rowy podlegające ochronie (czyli do 2 m szerokości) możemy dodatkowo zaliczyć do powierzchni uprawnionej do dopłat bezpośrednich.
Oczka wodne
Mowa tu o śródpolnych oczkach wodnych (nie mogą być to zbiorniki z betonu lub tworzywa sztucznego), o maksymalnej powierzchni wynoszącej 1 ha, przy czym do obszaru nieprodukcyjnego zaliczymy nie więcej niż 0,5 ha danego oczka. Jeżeli oczko wodne jest otoczone roślinnością nadbrzeżną, do powierzchni oczka wodnego wlicza się również obszar z tą roślinnością. 1 m2 oczka wodnego daje 1,5 m2 obszaru nieprodukcyjnego. Naturalne oczka wodne o powierzchni do 100 m2 zaliczymy także do obszaru uprawnionego do dopłat bezpośrednich.
Miedze śródpolne i strefy buforowe
Do takich obszarów zaliczymy miedze oraz strefy buforowe, położone na gruntach posiadanych przez rolnika i ciągnące się wzdłuż gruntów ornych, które spełniają następujące wymagania:
- nie jest na nich prowadzona produkcja rolna, w tym nie są wypasane ani koszone, z wyjątkiem wypasu i koszenia od 1 sierpnia do 31 grudnia, oraz
- mają szerokość nie mniejszą niż 1 m, oraz
- jeżeli strefa buforowa miałaby być położona na trwałym użytku zielonym, musi odróżniać się od gruntu, który kwalifikuje się do dopłat bezpośrednich, ONW lub płatności rolnośrodowiskowo-klimatycznych, oraz
- mogą obejmować roślinność nadbrzeżną – w przypadku, gdy leżą wzdłuż cieków wodnych i występuje na nich roślinność nadbrzeżna.
Metr bieżący miedzy lub strefy buforowej daje 9 m2 obszaru nieprodukcyjnego.
Pasy gruntów wzdłuż obrzeży lasu
Do tego obszaru zaliczymy pasy gruntów o szerokości min. 1 m na pograniczu gruntów ornych i lasów, na których nie są stosowane środki ochrony roślin oraz nie jest prowadzona produkcja rolna, w tym nie są prowadzone wypas i koszenie, z wyłączeniem wypasu i koszenia od 1 sierpnia do 31 grudnia. Metr bieżący tego rodzaju obiektu daje 9 m2 obszaru nieprodukcyjnego.
Grunty ugorowane
Są to grunty, na których nie są stosowane środki ochrony roślin oraz nie jest prowadzona produkcja rolna (w tym nie są prowadzone wypas i koszenie), od 1 stycznia do 31 lipca danego roku. 1 m2 ugoru daje 1 m2 obszaru nieprodukcyjnego. Grunty ugorowane możemy zgłosić do dopłat bezpośrednich, ONW, a jeżeli jest to tzw. ugór zielony, czyli uprawiamy na nim rośliny na zielony nawóz, to taki ugór kwalifikuje się także do uzupełniającej płatności podstawowej.
Grunty ugorowane z roślinami miododajnymi
To bardzo ciekawy sposób na „zyskanie” obszaru nieprodukcyjnego ze względu na korzystny przelicznik – 1 m2 ugoru z roślinami miododajnymi daje 1,5 m2 obszaru nieprodukcyjnego. Aby powstał ugór z roślinami miododajnymi, konieczny jest wysiew mieszanki roślin miododajnych z listy wskazanej w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie norm oraz szczegółowych warunków ich stosowania (DzU.2023.478 z 2023.03.14). Taką mieszankę roślin miododajnych trzeba utrzymać na polu do 31 sierpnia, dodatkowo na takim gruncie obowiązuje zakaz wypasu/koszenia oraz stosowania środków ochrony roślin w całym okresie utrzymania. Grunty deklarowane jako ugory z roślinami miododajnymi na potrzeby realizacji normy GAEC 8 są oczywiście uprawnione do dopłat bezpośrednich oraz ONW, nie można ich jednak zadeklarować jako obszar z roślinami miododajnymi na potrzeby realizacji ekoschematu „obszary z roślinami miododajnymi”.
Międzyplony i bobowate - wymagania w GAEC 8
Jeżeli zdecydujemy się na drugi wariant realizacji tej normy – czyli z wymienionych powyżej elementów zbierzemy w gospodarstwie obszar nieprodukcyjny, odpowiadający 3% powierzchni gruntów ornych (po uwzględnieniu przeliczników), brakujące 1% możemy zrealizować poprzez międzyplony, wsiewki śródplonowe lub uprawę roślin wiążących azot. Jednak powierzchnia takowych upraw musi odpowiadać przynajmniej 4% powierzchni gruntów ornych. Uprawy deklarowane w tym wariancie muszą spełniać dodatkowe wymagania:
