- Żywienie knurów
Na jakość produkowanego nasienia wpływa prawidłowe żywienie knurów w całym okresie użytkowania. W żywieniu rozpłodników szczególnie ważne są: właściwy stosunek lizyny do aminokwasów siarkowych (100 lizyna : 60 metionina+cystyna : 61 treonina : 20 tryptofan), optymalne poziomy witamin, przede wszystkim A i E oraz cynku (100-150 mg), manganu i jodu. Lizyna i pozostałe aminokwasy egzogenne przyspieszają dojrzewanie płciowe i stymulują zachowania seksualne. Bardzo istotnym aminokwasem jest metionina, która optymalizuje jakość nasienia.
Zbyt niski poziom wymienionych składników może prowadzić do wystąpienia objawów niedoborów mineralno-witaminowych. Szczególnie niebezpieczne są niedobory tych składników, które stymulują tzw. samcze zachowania knura oraz wpływają na jakość produkowanych ejakulatów. Przykładowo – niedobór witaminy A może spowodować istotne obniżenie popędu płciowego oraz zmniejszenie liczby i ruchliwości plemników. Może spowodować także zwiększenie liczby plemników wykazujących wady morfologiczne i dalej doprowadzić do degeneracji nabłonka kanalików nasiennych. W ekstremalnych sytuacjach w wyniku poważnych niedoborów może dojść do zaniku jąder i dodatkowych gruczołów płciowych.
Niezwykle ważną dla knurów witaminą jest witamina H, odpowiada ona m.in. za stan zdrowotny i wygląd racic. Zbyt niski poziom witaminy E oraz selenu powoduje pogorszenie jakości nasienia, czego konsekwencją mogą być mniej liczne mioty.
Ogromnie ważne jest zapewnienie w paszy dla knurów niezbędnych mikro- i makroelementów, z uwzględnieniem ich faktycznej przyswajalności.
Cynk warunkuje funkcjonowanie nabłonka kanalików rozrodczych jąder. Występuje ponadto w wydzielinie prostaty i tym samym stymuluje dojrzewanie plemników. Mangan poprawia libido i zapobiega zwyrodnieniom jąder. Wapń i fosfor biorą udział w mineralizacji kości.
Skutecznym sposobem szybkiej poprawy libido, jak i jakości produkowanego nasienia jest podawanie knurom specjalistycznych dodatków mineralno-witaminowych o działaniu bodźcowym, stanowią one uzupełnienie prawidłowo przygotowanej dawki.
W paszy dla knurów nie powinno zabraknąć owsa, który zawiera dużą ilość włókna oraz aweninę, białko konieczne dla poprawy wielu czynników związanych z rozrodem, również libido.
- Badania monitoringowe nasienia
W praktyce tzw. hodowlanej najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest wykonywanie tych badań raz na kwartał.
Ejakulat kwalifikuje się do rozrzedzania, jeżeli liczba plemników niezmienionych morfologicznie jest nie mniejsza niż 80%. Nie powinno dopuszczać się do dalszej „obróbki” ejakulatów, w których liczba wad głównych przekracza 5%, a wad podrzędnych 10%.
Bardzo ważnym elementem oceny morfologicznej nasienia jest jej powtarzalność. Nie należy podejmować decyzji o dalszej eksploatacji, bądź eliminowaniu knura z hodowli po jednorazowym badaniu jego nasienia. Badanie takie należałoby powtórzyć jeszcze raz, a najlepiej dwukrotnie, w odstępach ok. trzytygodniowych.
Przy wykonywaniu badania morfologicznego trzeba przeprowadzić również badanie bakteriologiczne. Zanieczyszczenie ejakulatów mikroorganizmami związane jest z higieną utrzymania knurów oraz higieną pobierania nasienia, rzadziej ze stanem chorobowym narządów rozrodczych.
Poprzez właściwą higienę utrzymywania knurów, właściwą technikę pobierania nasienia można poważnie zmniejszyć ogólną liczbę drobnoustrojów. Zwiększona liczba patogenów może wpływać destrukcyjnie na jakość nasienia, tj. na żywotność i ruchliwość plemników – poprzez metabolity wytwarzane przez bakterie. Nasienie knura przeznaczone do inseminacji nie może zawierać drobnoustrojów chorobotwórczych i pleśni. Dopuszczalne jest zanieczyszczenie innymi drobnoustrojami w liczbie nie większej niż 150 tys./ml.
Okresowe i systematyczne wykonywanie badań morfologicznych nasienia pozwala na osiąganie optymalnych wyników rozrodu.
Problem polega na złożoności zagadnienia i czasie trwania procesu spermatogenezy, który wraz z okresem przejścia plemników przez najądrza trwa prawie dwa miesiące. Wykonując ww. badania i analizując przyczyny powstawiania zmian w obrazie morfologicznym nasienia należy pamiętać, że efekty działania niektórych czynników ujawniają się dopiero po dłuższym czasie. Regularnie i systematyczne wykonywanie badań pozwala na uchwycenie początku zaburzeń, ustalenie przyczyn i ich ewentualne wyeliminowanie.
dr Piotr Kołodziejczyk
