Jak żywić krowy w oborze z robotami udojowymi, by zwiększyć wydajność?

Już tysiąc robotów udojowych w Polsce! Mniej pracy, więcej mleka

W ostatnich latach obserwujemy w naszym kraju bardzo duże zainteresowanie robotami udojowymi. Jedna z najpopularniejszych firm z tej branży pochwaliła się niedawno, że zainstalowała w Polsce ponad 600 jednostek udojowych, co może sugerować, że mamy już ich razem ok. tysiąca.

Zobacz też: Choroba niebieskiego języka: jest pierwsze ognisko w Polsce? Jakie są konsekwencje dla gospodarstwa i w okolicy ogniska?

W podejmowaniu decyzji o zakupie robotów jednym z najważniejszych powodów jest brak rąk do pracy. Hodowcy decydują się na roboty udojowe również po to, aby zmienić styl życia i charakter pracy związany z dojem i obsługą krów. Mniej jest uciążliwej pracy fizycznej, a więcej kontroli i analizy stada. Częstszy dój w robotach powoduje zwiększenie wydajności produkcji mleka oraz zmniejszenie problemów z mastitis.

Czego unikać w żywnieniu krów w oborach z robotami udojowymi?

O powodzeniu w prowadzeniu obory z robotami w znacznym stopniu decyduje umiejętne żywienie. Organizacja żywienia w oborze z robotem lub robotami udojowymi jest inna niż w oborze tradycyjnej. W oborach tradycyjnych podstawową funkcją żywienia krów jest pokrycie ich zapotrzebowania na składniki pokarmowe i uzyskanie planowanej wydajności. W oborach z robotami oprócz podstawowej funkcji żywienie jest czynnikiem decydującym o ruchu krów, w tym o wchodzeniu do robotów. Ponadto w oborach z robotami przez stosowanie ściśle określonych dawek pasz treściwych zadawanych w stacji żywienia robota, żywienie krów stało się bardziej zindywidualizowane.

Podawanie pasz treściwych w robotach musi być przemyślane, nie tylko po to, aby zachęcać krowy do wizyt w robocie, ale także, aby nie doprowadzać do zmniejszenia pobrania pasz ze stołu paszowego, a także do kwasicy żwacza. O tych sprawach dyskutowaliśmy na konferencji z serii Nauka – praktyce "Krowa mleczna w pytaniach", która odbyła się marcu 2024 r. w Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie.

Granulat czy PMR – co naprawdę liczy się w produkcji mleka?

Zdaniem naszego prelegenta prof. Grega Pennera z Kanady w doradztwie żywieniowym w obiektach z robotami udojowymi zbyt mało uwagi poświęca się wartości pokarmowej dawki dostępnej na stole paszowym (PMR), a za dużo ilości i jakości pasz treściwych podawanych w robocie, które stanowią tylko 10–30% suchej masy dawki pokarmowej.

W naszym kraju w dużym stopniu wynika to ze zdominowania doradztwa żywieniowego w oborach z robotami przez firmy paszowe produkujące granulaty do robotów. Warto zacytować tu wyniki badań Bach i in. [2007], którzy wykazali, że ilość granulatu podawanego w robocie w systemie wolnego ruchu krów nie miała wpływu na liczbę wizyt w robocie oraz na wydajność produkcji mleka.

Ruch wymuszony czy wolny – jaki system lepszy dla krów?

Podstawą sukcesu w oborze z robotami jest ich częste odwiedzanie przez krowy uprawnione do doju. Decyzja o wyborze firmy sprzedającej roboty jest często decyzją o wyborze systemu ruchu krów w oborze. Wybór ruchu krów decyduje o organizacji ich żywienia. W oborach z robotami ruch krów może być:

• kierowany,
• wymuszony – dój pierwszy,
• wymuszony – żywienie pierwsze
• oraz wolny.

Każdy z nich ma swoje zalety i ograniczenia. W naszym kraju najczęściej wybieranymi rozwiązaniami są ruch wymuszony – żywienie pierwsze oraz ruch wolny.

Ruch wymuszony – żywienie pierwsze: korzyści i potencjalne problemy tego systemu

W tym systemie, zwanym często "żywienie pierwsze", podstawowym urządzeniem jest bramka selekcyjna z ruchem w jedną stronę, znajdująca się pomiędzy stołem paszowym a częścią legowiskową i poczekalnią robota. Krowy mają swobodny dostęp do stołu paszowego. Gdy wracają od stołu do części legowiskowej, sprawdzane są przez bramkę selekcyjną i kierowane albo na odpoczynek, albo na udój. System pozwala na swobodny dostęp do stołu, co może zwiększać pobranie paszy i wydajność produkcji mleka.

Ten system wymaga większych nakładów na wygrodzenia. Jest również za trudny dla niektórych krów. Krowy najedzone przed dojem jedzą mniej chętnie po doju, kierując się do części legowiskowej, a przecież mają możliwość powrotu do stołu paszowego. Otwarte kanały strzykowe stanowią zagrożenie mastitis, gdy krowa kładzie się na legowisko bezpośrednio po doju.

System wolnego ruchu krów – mniej stresu, więcej mleka

W systemie wolny ruch krów – podchodzą one do doju bezpośrednio ze stołu paszowego lub części legowiskowej, bez przechodzenia przez jakąkolwiek bramkę selekcyjną. Do wejścia do robota zachęca je z jednej strony pasza treściwa dostępna w robocie, a z drugiej fizjologiczna chęć opróżnienia wymienia. Zaletą tego systemu jest wykorzystywanie naturalnych zachowań krowy, co powoduje, że warunki chowu są mniej stresogenne. Jest to szczególnie ważne dla krów będących niżej w hierarchii (krowy świeżo wycielone, pierwiastki).

W tym systemie mniej niż w innych systemach jest krów oczekujących na dój. Mają dzięki temu więcej czasu na odpoczynek, co zapewnia im lepsze warunki dla przeżuwania, a to wraz z wolnym dostępem do stołu zachęca do pobierania większej ilości paszy. Dzięki takiemu ruchowi zwierząt uzyskuje się wysoką wydajność robota, a przez większą niż w innych systemach regularność doju mniejsze jest zagrożenie mastitis. Wszystko to przekłada się na niższe koszty weterynaryjne. Mniejsze są również koszty przygotowania obiektu (mniej jest bramek czy ścieżek przepędowych).

A jakie są ograniczenia ruchu wolnego krów?

Swobodny dostęp do robota wymaga przestrzeni, co może być problemem w oborach poddawanych modernizacji. Ograniczeniem tego rozwiązania jest ryzyko przechodzenia zbyt wielu krów przez robota bez doju. Ponadto w tym systemie konieczne jest ręczne wpędzanie niektórych krów do jednostki udojowej, co wymaga dodatkowej pracy i stwarza dla nich ryzyko nieregularnego doju. Z reguły ok. 10% krów może wykazywać niechęć do korzystania z robota, pomimo motywacji w postaci paszy treściwej. Im więcej jest robotów w oborze z ruchem wolnym, tym znaczenie tego czynnika jest mniejsze.

Co decyduje o wyborze systemu robotów udojowych w Polsce?

W Polsce największą popularnością cieszą się systemy ruch wolny oraz ruch wymuszony – żywienie pierwsze. Z moich rozmów z hodowcami, którzy zdecydowali się na roboty udojowe, wynika, że przy w wyborze systemu (a przez to firmy proponującej określone rozwiązania techniczne), kierowali się oni popularnością w danym regionie, która po części wynika z dobrego marketingu, a także z doceniania (lub niedoceniania) usług serwisowych. Niebagatelny jest przykład sąsiadów i znajomych.

Znaczenie mają również możliwości konstrukcyjne budynków, w których mają być instalowane roboty. Mniejsze znaczenie ma cena robotów (i tak zawsze jest ona za wysoka...), a także docenienie wolności krów, czy możliwości przejawiania naturalnych zachowań, co jest częstym argumentem marketingowym w propagowaniu systemu wolnego ruchu krów.

PMR czy granulat – co tak naprawdę wpływa na produkcję mleka?

W oborach z robotem lub robotami udojowym stosuje się system żywienia PMR, w którym na stół paszowy dostarczana jest mieszanina pasz, czyli PMR, której wartość pokarmowa pokrywa zapotrzebowanie na określoną wydajność produkcji mleka, zbliżoną do średniej wydajności stada. Jak wspomniano powyżej, PMR stanowi zwykle 70–80% suchej masy dawki pokarmowej i to od tej części dawki zależy wydajność produkcji mleka, a nie tylko od granulatu. Granulat zachęca do wizyt w oborze, ale mleko produkowane jest z PMR!!!

Jak planować dawki granulatu, by nie zaszkodzić PMR?

Część dziennej dawki paszy treściwej krowa otrzymuje w robocie udojowym, który spełnia pod tym względem rolę stacji żywienia. Liczba i sposób (podział dawek w ciągu doby) zadawania paszy treściwej zależy nie tyle od firmy oferującej roboty udojowe, a od proponowanego ruchu krów. Pasza treściwa zadawana w robocie odgrywa z jednej strony rolę motywującą, co jest szczególnie ważne w systemie ruchu wolnego, a z drugiej pokrywa zapotrzebowanie na określoną wydajność mleka. Ilość podawanego granulatu i jego skład powinny być tak zaplanowane, aby nie pogarszały pobrania PMR ze stołu paszowego.

Menajovsky i in. [2018; zespół prof. Pennera] wykazali, że przez podawanie krowom 6 zamiast 2 kg granulatu w robocie zmniejszyło się pobranie suchej masy PMR o ok. 4 kg/dzień. To tak jak w naszych zwyczajach żywieniowych – przez objadanie się deserami (granulat w robocie) zjadamy mniej głównych potraw z obiadu (PMR).

Ilość paszy treściwej zadawanej w robocie w znacznej mierze, chociaż nie tylko, zależy od wydajności produkcji mleka. Aby do doju podchodziły również krowy w końcowym okresie laktacji, o niskiej wydajności, ustala się najniższą, minimalną dawkę motywującą, np. 2 kg paszy treściwej/dzień. Ilość paszy pozostawianej w robocie, a więc niezjedzonej przez krowę w ciągu doby, co odnotowuje komputer, może świadczyć z jednej strony o problemach zdrowotnych krów (np. o kwasicy żwacza, czy o ketozie), a z drugiej o niechętnym korzystaniu krów z robota. To ważny element kontroli żywienia oraz pracy robota.

Jakie pasze można podawać w robotach udojowych?

W robotach udojowych istnieje możliwość zadawania kilku pasz, np. cztery pasze stałe oraz jedna pasza płynna, np. gliceryna lub melasa. Taka konstrukcja urządzeń do zadawania pasz w robocie umożliwia zadawanie standardowych mieszanek uzupełniających, a także korektorów energetycznych lub białkowych. Dla krów wybitnych pod względem wydajności produkcji mleka dodatkową paszę treściwą można zadawać w osobnej stacji żywienia, często usytuowanej w części legowiskowej. Ze względu na zadawanie pasz treściwych w robocie znaczenie stacji żywienia jest jednak tylko uzupełniające i może zachęcać do przemieszczania się krów.

Czy wysokie dawki pasz treściwych mogą wywołać kwasicę?

W oborach, w których osiągane są wysokie wydajności produkcji mleka, zwłaszcza w okresie szczytu laktacji, bardzo duże ilości pasz treściwych zadawane poszczególnym krowom w robocie (nawet ponad 7–8 kg/dzień) mogłyby stanowić zagrożenie kwasicą żwacza. Wmieszanie części z nich w PMR mogłoby zmniejszyć to zagrożenie, ale z drugiej strony mogłoby spowodować zmniejszenie ochoty na odwiedzanie robota – za bogaty stół paszowy.

Czy tak duże dawki pasz treściwych rzeczywiście zagrażają żwaczowi krów? Takie pytanie zadaliśmy w czasie konferencji w Krakowie wspomnianemu wcześniej prof. Pennerowi z Kanady. Zacytował on wyniki badań terenowych Salfera i Endresa [2018], którzy wykazali, że w oborach, w których funkcjonuje system wolnego ruchu krów, stosuje się zwykle wyższe dawki pasz treściwych niż w oborach z ruchem wymuszonym (dój pierwszy lub żywienie pierwsze).

Wyższe dawki mają zachęcić krowy do częstszego odwiedzania robotów. Więcej pasz treściwych w robocie oznacza mniejszą gęstość PMR na stole paszowym, a PMR z większym udziałem pasz objętościowych jest bardziej podatny na sortowanie [Menajovsky i in., 2018]. Zestawiając większą ilość granulatu w robotach w systemie wolnego ruchu krów ze zwiększoną możliwość sortowania bardziej objętościowego PMR można byłoby sądzić, że system wolnego ruchu krów może zwiększać ryzyko kwasicy żwacza. Nie ma jednak wystarczających dowodów naukowych potwierdzających tę tezę. Co więcej, część granulatu, bez względu na system ruchu krów nie jest zjadana przez krowy, co poniekąd zmniejsza ryzyko kwasicy żwacza.

Nie każda pasza treściwa zostaje w pełni pobrana przez krowy

To, że w jakimś systemie stosuje się więcej pasz treściwych zadawanych w robocie, wcale nie oznacza, że krowy pobierają całą zaplanowaną ilość granulatu. Ilości odmawianego granulatu (niezjedzonego) mogą być bardzo znaczące, zwłaszcza gdy proponowane są jego duże dawki. Bach i Cabrera [2017] wskazują, że im większa jest dawka granulatu proponowana krowie w robocie, tym większa jest ilość granulatu niezjedzonego.

W badaniach kanadyjskich porównywano 2 granulaty różniące się zawartością skrobi, tj. 24 i 34% oraz 2 różne dawki, tj. 2 i 6 kg/dzień, bez względu na dzienną wydajność produkcji mleka. Zawartość skrobi nie miała wpływu na produkcję mleka, może jednak zmniejszać zawartość tłuszczu w mleku. Ponadto, zwiększone dawki granulatu (6 kg) nie były w pełni zjadane przez krowy (krowy pozostawiały 0,5 kg) i co więcej – zmniejszały pobieranie PMR. Te uwagi powinny zachęcić naszych hodowców do starannego dostosowywania dawek granulatów zadawanych w robocie, przez obserwację nie tylko liczby wizyt krów w robocie, ale także, a może przede wszystkim, przez obserwację ilości pobieranego PMR.

Informacje z robota udojowego kluczem do zdrowia i wydajności stada

Oprócz ułatwienia pracy hodowcy oraz lepszego dobrostanu krów, wielką zaletą robotów jest dostarczanie hodowcy informacji na temat każdej krowy oraz całego stada, co ułatwia zarządzanie nim. Umiejętność analizy tych danych nie tylko przez hodowcę, a także przez jego doradcę żywieniowego i lekarza weterynarii pozwala na efektywną produkcję mleka. Programy komputerowe dostarczają różnych danych, a część z nich w sposób bezpośredni lub pośredni wiąże się z analizą prawidłowości żywienia. Są to m.in. dane dotyczące ilości pobranej paszy treściwej w stacji żywienia robota, liczby wizyt w robocie, czasu pobytu w robocie, wydajności dziennej i z wizyty, składu chemicznego mleka i jego jakości oraz masy ciała (gdy w systemie zamontowana jest waga). Mogą to być również informacje na temat aktywności przeżuwania.

Przez lepszą kontrolę krów i stada, wynikającą z koniecznej codziennej analizy danych dostarczanych przez robot do komputera go obsługującego, wzrasta wydajność produkcji mleka, poprawia się zdrowie krów, w tym zdrowie wymion. Każda informacja o niewchodzeniu konkretnej krowy do robota, czy o niepobieraniu paszy w robocie jest sygnałem, że dzieje się z nią coś, co należy sprawdzić i ewentualnie poprawić. Tym sposobem bardzo szybko wychwytuje się problemy zdrowotne, np. ketozę czy przemieszczenie trawieńca.

Gdy odwiedzanie robota przez wszystkie krowy jest rzadsze od założonego przez hodowcę dla stada czy grupy krów, konieczna jest konsultacja z żywieniowcem na temat wartości pokarmowej PMR na stole paszowym, czy ilości pasz treściwych zadawanych w robocie, czy w stacji żywienia. W oborze z robotem udojowym analiza prawidłowości żywienia odbywa się więc często, wręcz codziennie, i jest to również codzienna analiza zdrowia krów. Daje to efekty w postaci większej wydajności oraz mniejszego brakowania.