Cynk (Zn) to jeden z najważniejszych metali śladowych, który odgrywa istotną rolę w regulowaniu metabolizmu zwierząt. Wykazuje wielokierunkową aktywność dzięki swej obecności w ponad 300 rozmaitych metaloenzymach. Jego najważniejsza rola biologiczna polega na uczestnictwie w przemianie kwasów nukleinowych, a w konsekwencji białek.
Niedobór cynku wpływa na obniżenie odporności ustroju, i to zarówno w zakresie odporności komórkowej, jak i humoralnej, co związane jest m.in. ze wspomnianym udziałem tego pierwiastka w biosyntezie białek. W formie tlenku cynku (ZnO) w odpowiednich dawkach wykazuje działanie lecznicze – u świń hamuje biegunki wywoływane przez Escherichia coli.
Maksymalnie 150 mg/kg
W wielu państwach Wspólnoty obserwuje się dość powszechne, w Danii rutynowe stosowanie zwiększonych dawek (3000–3500 ppm, tj. 3–3,5 g/kg) ZnO w profilaktyce biegunek okresu odsadzeniowego. Postępowanie takie nie jest dopuszczalne w Polsce. Na forum Unii Europejskiej pojawiają się głosy krytyczne w kwestii rutynowego stosowania tlenku cynku w paszy, wskazujące przede wszystkim niekorzystne skutki takiego postępowania dla środowiska. Tlenek cynku wchłania się do organizmu tylko w kilku procentach, w większości jest wydalany. Wraz z nawozem naturalnym trafia więc do gleby i w nadmiernych ilościach może ją zanieczyszczać.
Obecne normy określają maksymalny poziom cynku dla tuczników w ilości 150 mg/kg paszy (0,15 g/kg). Specjalny zespół w Europejskim Urzędzie ds. Bezpieczeństwa Żywności, zajmujący się dodatkami i produktami wykorzystywanymi w paszach dla zwierząt zarekomendował redukcję dopuszczalnej jego zawartości do poziomu 100 mg/kg. Czy słusznie?
Zalecana ilość cynku w paszy dla świń to 80–140 mg/kg z tym, że górny poziom tego pierwiastka wskazany jest przede wszystkim dla prosiąt i warchlaków (tab. 1.). Wchłanianie tego pierwiastka odbywa się głównie w jelicie czczym. O efektywności absorbcji decyduje nie tylko jego podaż w paszy, lecz w dużym stopniu także skład mieszanki, a zwłaszcza obecność w niej naturalnych związków chelatujących, utrudniających absorpcję Zn, takich jak kwas fitynowy. To właśnie ze względu na ten kwas, cynk trudno wchłania się z pasz pochodzenia roślinnego.
Słabe przyswajanie pierwiastka obserwuje się również wtedy, gdy podstawowym białkiem w paszy jest białko soi, zawierające 1,66% argininy, jak i przy znacznej podaży tego aminokwasu w diecie. Wykazano, że dodatek kwasu cytrynowego lub enzymu fitazy ułatwiają przyswajanie cynku. Kiełki pszenicy i otręby są najbogatszym roślinnym jego źródłem.
Istnieje wiele dowodów wskazujących na wzajemne powiązanie metabolizmu cynku i niektórych metali dwuwartościowych. Istnieje konkurencyjność między wchłanianiem cynku a absorbcją z przewodu pokarmowego Fe, Ca i Cu. Przykładowo dodatek miedzi do diety pokarmowej zapobiega wystąpieniu objawów zatrucia cynkiem, m.in. anemii. U świń wykazano antagonizm cynku i wapnia, wyrażający się w upośledzonej absorbcji cynku z jelit, przy niekorzystnym stosunku Ca : Zn (zalecana zawartość Ca w paszy to 6–7 g/kg). Stwierdzono również pogłębienie objawów niedoboru cynku pod wpływem zwiększonej podaży kadmu u świń. Dodatek tego pierwiastka do paszy zwiększa zapotrzebowanie na cynk.
prof. Zygmunt Pejsak (PIWet Puławy)
Fot. Janusz
