Rodzicom faktycznie może być trudno odróżnić typowe zachowanie nastolatka od sygnałów ostrzegawczych, wskazujących na możliwe zaburzenia zdrowia psychicznego. Umiejętność rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych w tym okresie jest więc kluczowa.
Dwanaście–trzynaście lat to początek wieku nastoletniego, kiedy zaczyna się dojrzewanie. We wczesnym jego okresie prawdopodobnie dzieci czują się niezręcznie w zmieniającym się ciele i bywają skrępowane w obecności rówieśników. Dlatego wiele z nich ma obsesję na punkcie swojego wyglądu, martwią się tym, co myślą o nich inni i próbują radzić sobie z rówieśniczą presją. Ze względu na zmiany, których doświadczają, możemy spodziewać się u nich drażliwości i zmienności nastroju.
Zanim dziecko skończy 16 lat, rozpoczyna budowanie swojej tożsamości i powolne separowanie się od rodziców. Na tym etapie dojrzewania nie jest niczym niezwykłym, że dzieci są mniej skłonne do spędzania czasu z rodzicami, częściej natomiast z przyjaciółmi. Mogą jednak również angażować się w ryzykowne zachowania, ponieważ ich mózgi, a zwłaszcza części odpowiedzialne za kontrolę impulsów, nie są jeszcze w pełni rozwinięte. Rodzice muszą pozostawać w kontakcie i zabiegać o otwartą komunikację, nawet gdy nastolatkom bliżej do dwudziestki.
W tym artykule przyjrzymy się kilku najczęstszym sygnałom ostrzegawczym, mogącym wskazywać na problemy emocjonalne u nastolatka. Jeśli podejrzewacie, że dziecko ma problem, kolejnym krokiem powinna być konsultacja z psychologiem bądź lekarzem psychiatrą.
Sygnał ostrzegawczy: Zmęczenie i gorsze oceny dziecka
Spanie za długo, spanie w ciągu dnia lub niewystarczająca ilość snu, mogą być sygnałami ostrzegawczymi. Skąd wiemy, że nastolatek za mało śpi? Może być kapryśny i może wydawać się "wyłączony". O za małej ilości snu świadczą też problemy z przebudzeniem, drażliwość i wahania nastroju, łatwe zasypianie w ciągu dnia, problemy z koncentracją lub słabe wyniki w nauce, spanie do późna w weekendy, nadpobudliwość i nerwowość, a także agresywne zachowanie.
Jeśli nastolatek – zazwyczaj piątkowy uczeń – zaczyna dostawać gorsze oceny, coś może być nie tak. Na wyniki w nauce nastolatków może mieć wpływ wiele czynników, które nie mają nic wspólnego z ich zdolnościami intelektualnymi. Dziecko może doświadczać lęku, który uniemożliwia mu skupienie się lub obniżenie nastroju, które pozbawia motywacji. Bycie zastraszanym w szkole jest kolejnym powodem pogorszenia się ocen.
Sygnał ostrzegawczy: Nie dba i pachnie dymem?
Jednym z sygnałów ostrzegawczych jest brak zainteresowania rzeczami, które sprawiały dziecku wcześniej przyjemność. Ogólny brak radości i zaangażowania w życie to czerwona flaga, na którą rodzice powinni zwrócić uwagę.
Nastolatki dopiero uczą się, jak o siebie dbać, dlatego niewłaściwa pielęgnacja może być normalnym zachowaniem u młodzieży. Jeśli jednak dziecko przestanie myć zęby, regularnie brać prysznic lub odpowiednio się ubierać, niewykluczone, że stoją za tym problemy emocjonalne. Naszą uwagę powinien też zwrócić od tygodni nietknięty bałagan w pokoju nastolatka.
Dziecko może sięgać po środki psychoaktywne i próbować "leczyć" w ten sposób problematyczne emocje. Czujność w tym względzie powinny wzbudzić przekrwione lub łzawiące oczy, zła higiena i gorszy wygląd, zapach dymu w oddechu lub ubraniu, duże wahania nastroju, drażliwość, problemy z koncentracją, ukrywanie się w swoim pokoju, czy pozostawanie w łóżku cały dzień.
Sygnał ostrzegawczy: Nadmierna skrytość
Pewna doza tajemnicy jest naturalną częścią dorastania i rozwijania niezależności. Jeśli jednak nastolatek jest nadmiernie skryty lub domaga się dużej prywatności, może to oznaczać, że większe problemy. U niektórych nastolatków pojawia się silny strach, który nosi cechy paranoi. Ponieważ nastolatki są bardzo świadome tego, co myślą o nich inni, mogą być szczególnie podatne na paranoiczne myślenie. Ten rodzaj myślenia w okresie dojrzewania ma związek z silnym lękiem, samookaleczeniami i zespołem stresu pourazowego. Może też być oznaką poważnej choroby psychicznej, takiej jak schizofrenia lub inne zaburzenia psychotyczne. Jeśli rodzice zauważą, że ich nastolatek zachowuje się paranoicznie, powinni natychmiast zgłosić się do psychiatry.
Jak natomiast rozpoznać samookaleczanie? Nastolatki traktują samookaleczenie, takie jak choćby cięcie, jako niezdrowy mechanizm radzenia sobie z trudnymi emocjami i uwalniania bólu i niepokoju. Co powinno wzbudzić podejrzenia rodziców i opiekunów? Niedające się wyjaśnić skaleczenia, zadrapania, siniaki lub inne rany, często na nadgarstkach, ramionach, udach i tułowiu.
Zastanowić powinno też nagłe wybieranie ubrań zakrywających skórę, takich jak długie rękawy lub długie spodnie, nawet podczas upałów, ale też plamy krwi na pościeli, ubraniach, ręcznikach lub chusteczkach. Zwróć uwagę czy w otoczeniu nastolatka pojawiły się ostre przedmioty, w tym brzytwy, agrafki, nożyczki do paznokci, noże, igły, odłamki szkła czy kapsle od butelek. Czujność powinny wzbudzić też spędzanie przez nastolatka długiego czasu samotnie, często w łazience.
Rozmawiaj, pytaj, nie oceniaj
Nakłonienie nastolatków do otwartej rozmowy o tym, co ich dręczy, może być trudne. Jeśli jednak zastosujesz kilka poniższych zasad, masz sporą szansę dotrzeć do źródła problemów. Nie oceniaj nastolatka. Zacznij od założenia, że ma dobry powód, żeby robić to, co robi. Pokaż, że szanujesz jego inteligencję i jesteś ciekawy wyborów, których dokonał. Jeśli nie osądzisz z góry zachowania jako głupiego lub złego, jest bardziej prawdopodobne, że dziecko otworzy się i wyjaśni, dlaczego tak, a nie inaczej musiało się zachować.
Nie zakładaj, że wiesz, co jest nie tak. Zamiast pytać, czy ktoś cię dręczy, spróbuj powiedzieć: Martwiłam się o ciebie. Trochę nie jesteś sobą ostatnio i zastanawiałam się, co się dzieje. Czy mogę jakoś ci pomóc?
Jeśli podejrzewasz, że twoje dziecko zażywa narkotyki lub nadużywa alkoholu, bądź delikatny, ale bezpośredni. Zapytaj i daj znać, że pomożesz w pokonaniu wszelkich trudności. Graj uczciwie. Nastolatki będą cię krytykować, jeśli nie zastosujesz się do rad, które sam dajesz. Jeśli na przykład sam wypijesz za dużo alkoholu, prawdopodobnie wspomną o tym. Upewnij się, że sam postępujesz odpowiedzialnie.
