Zmiany w ekoschematach i nie tylko: rewolucja w dopłatach bezpośrednich 2025

Komitet Monitorujący Polskiego Planu Strategicznego WPR 30 października br. zatwierdził szereg istotnych zmian w programie – w tym liczne zmiany w ekoschematach oraz nowe wymagania w zakresie warunkowości.

Newsy i porady dla ekspertów

Newsletter top agrar Polska

Zapisz się

Warunkowość społeczna

Od 2025 roku listę wymagań warunkowości – czyli zestawu wymagań, których spełnienie jest niezbędne do otrzymania pomocy w ramach dopłat bezpośrednich, czy innych form unijnego wsparcia – uzupełnią również wymagania dotyczące tzw. warunkowości społecznej. To nic innego jak wymagania dotyczące warunków zatrudnienia i warunków pracy (w tym BHP) wynikające z przepisów prawa krajowego. Kontrole na potrzeby warunkowości społecznej będzie wykonywała Państwowa Inspekcja Pracy (PIP), a za naruszenie przepisów rolnik będzie mógł być ukarany nie tylko karą nakładana przez PIP, ale także sankcją w postaci zmniejszenia należnych w danym roku dopłat. Zmniejszenie co do zasady może wynosić 3% całkowitej kwoty płatności, a w przypadku poważnych naruszeń zmniejszenie może być wyższe. W przypadku powtarzającej się niezgodności zmniejszenie wynosi 10%, zaś w przypadku celowej niezgodności (umyślność) – co najmniej 15%. W przypadkach umyślnego i drastycznego nieprzestrzegania przepisów możliwe będzie całkowite wyłączenie danego rolnika z płatności.

Oczywiście, wymogi te będą dotyczyły rolników zatrudniających pracowników w swoich gospodarstwach.

GAEC 2 wchodzi w życie

Od 2025 roku w życie wchodzą także wymagania w ramach normy GAEC 2 – ochrony torfowisk i terenów podmokłych. Doprecyzowano wymagania w tym zakresie i już wiadomo, że będą one obejmowały:

• na trwałych użytkach zielonych:

  • zakaz przekształcania lub zaorywania (dopuszczalne będzie wykonanie zabiegu renowacji z zastosowaniem płytkiej uprawy gleby i podsiewu nie częściej niż raz na 4 lata),

  • zakaz wydobywania torfu,

  • zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących do odwadniania/odprowadzania wody z terenu;

• na gruntach ornych:

  • zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących do odwadniania/odprowadzania wody z terenu,

  • zakaz orania,

  • zakaz wydobywania torfu.

Ograniczenia te będą obowiązywały na wyznaczonych obszarach podmokłych i torfowiskach, a szacuje się, że powierzchnia terenów objętych normą GAEC 2 wyniesie ok. 146 tys. ha w skali całego kraju. Z treści uchwały Komitetu Monitorującego nie wynika wprost, jak informacja o położeniu danego gruntu na obszarze wyznaczonym do GAEC 2 będzie udostępniona rolnikom, ale możemy przypuszczać, że znajdzie się ona w aplikacji eWniosekPlus, za pomocą której składamy wnioski o dopłaty bezpośrednie.

Norma GAEC 2 – MRiRW jednak nie planuje zalać 1 mln ha ziemi rolnej?

Ekoschematy do 300 ha

Po lawinowym wzroście zainteresowania ekoschematami, z którym mieliśmy do czynienia w bieżącym roku, a co oczywiście odbiło się negatywnie na wysokości stawek pomocy, Komitet Monitorujący zaproponował wprowadzenie ograniczenia maksymalnej powierzchni, którą jedno gospodarstwo może zgłosić do tej formy wsparcia. Łączny limit powierzchni na gospodarstwo, do którego będą przyznawane płatności za ekoschematy obszarowe, ma wynieść 300 ha i będzie tu uwzględniana suma wszystkich realizowanych ekoschematów obszarowych, praktyk lub wariantów, przy czym limit ten nie będzie dotyczył ekoschematu "Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych".

Jak czytamy w uzasadnieniu tej zmiany "w obliczu ograniczonego budżetu i rosnącego zainteresowania poszczególnymi formami wsparcia bezpośredniego, konieczne są dostosowania optymalizujące wykorzystanie dostępnych środków". Dlatego zdecydowano się na ograniczenie powierzchni, do której w danym gospodarstwie przysługuje wsparcie.

Rewolucja w integrowanej

Ten ekoschemat cieszył się w 2024 roku wyjątkowym zainteresowaniem, o czym może świadczyć zadeklarowanie do płatności za IP prawie 420 tys. ha upraw, choć wg założeń PS WPR przewidziano roczną deklarację na poziomie jedynie 25,7 tys. ha. Sukces ten oczywiście jest okupiony znaczącą redukcją stawki płatności, która spadła o ponad 500 zł/ha w ujęciu r/r. A to właśnie bardzo atrakcyjna stawka płatności skłoniła wielu rolników do wejścia w system integrowanej produkcji. W nowej odsłonie tego ekoschematu stawka płatności ma być uzależniona od rodzaju uprawy zgłaszanej do płatności i ma wynieść w zależności od grupy upraw:

• dla upraw sadowniczych ok. 342,70 euro/ha,
• dla upraw jagodowych ok. 309,21 euro/ha,
• dla upraw rolniczych ok. 146,07 euro/ha,
• dla warzyw ok. 309,21 euro/ha.

Ale to nie jedyna proponowana zmiana – dotychczas płatności za IP przysługiwały także do posiadanych w gospodarstwie TUZ i to do powierzchni odpowiadającej powierzchni certyfikowanych w IP pozostałych upraw. Po zaproponowanej obecnie zmianie TUZ nie będą już objęte tą formą pomocy.

Czytaj także: Rozwój małych gospodarstw: dofinansowanie przyznane, ale pieniędzy brak

Mniej za uproszczoną i wymieszanie słomy

Także te dwa warianty ekoschematu "Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi" padły ofiarami swojego sukcesu. Dlatego od nowej kampanii realizacja tych wariantów będzie nagradzana mniejszą niż dotychczas liczbą punktów, przekładających się na kwotę wsparcia. I tak w przypadku uproszczonych systemów uprawy liczba przyznawanych punktów zmniejszy się z 4 do 3, a dla wariantu wymieszanie słomy z glebą z 2 do zaledwie 1 punktu. Przypomnijmy tylko, że w 2024 roku 1 punkt w ramach rolnictwa węglowego przekładał się na 87,02 zł płatności.

Biologiczna nie tylko ochrona

Spore zmiany mają zajść także w ekoschemacie dotyczącym biologicznej ochrony upraw, który zmieni teraz nazwę na Biologiczną uprawę. A to dlatego, że w ramach tego ekoschematu dofinansowane ma być nie tylko stosowanie mikrobiologicznych środków ochrony roślin, tak jak dotychczas, ale także stosowanie nawozowych produktów mikrobiologicznych. Wykaz takich produktów można znaleźć na stronie internetowej IUNG, obecnie na liście jest 259 produktów – są to np. produkty zawierające szczepionki bakterii brodawkowych czy EM.

Także i w tym ekoschemacie będą obowiązywały dwie różne stawki płatności:

• 89,89 euro/ha – w przypadku wariantu mikrobiologiczne środki ochrony roślin,
• 22,47 euro/ha – w przypadku wariantu nawozowe produkty mikrobiologiczne.

Grunty wyłączone z produkcji

Komitet zatwierdził zmianę w zakresie ekoschematu "Grunty wyłączone z produkcji". Po zmianie ekoschemat ma zachęcać rolników nie tylko do dobrowolnego ugorowania części gruntów ornych (tak jak w kampanii 2024), ale także do tworzenia na tych gruntach ornych wyłączonych z produkcji nowych elementów krajobrazu – dobrze znanych z zazielenienia, czy pierwotnego brzemienia normy GAEC 8. Są to m.in. żywopłoty lub pasy gruntów zadrzewionych, zadrzewienia liniowe, pojedyncze drzewa, zagajniki śródpolne, rowy, oczka wodne, miedze śródpolne lub strefy buforowe. Różnica jest jednak taka, że wsparciem mają być objęte nie te istniejące, a nowo utworzone elementy krajobrazu. Na razie nie wiadomo jednak, czy chodzi o elementy utworzone w danym roku – co byłoby dość absurdalne.

Czekamy na przepisy krajowe

Na razie uchwalone przez Komitet Monitorujący zmiany nie są jeszcze obowiązującym prawem. Wymagają jeszcze zatwierdzenia przez Komisje Europejską oraz dokonania zmian w przepisach krajowych. Mając na uwadze, że do uruchomienia kolejnej kampanii składania wniosków o płatności obszarowe zostało jeszcze sporo czasu, ministerstwo rolnictwa powinno wyrobić się z przeprowadzeniem wszystkich zmian. Oby tylko nie zapomniano poinformować o nich samych zainteresowanych, czyli rolników.