Duże różnice w plonach
Na wykresie przedstawiono plon ziarna pszenżyta jarego w doświadczeniach PDO i w produkcji (dane GUS) na przestrzeni ostatnich 20 lat. W tym okresie najwyższy plon, zarówno w doświadczeniach, jak i w produkcji, uzyskano w roku 2014. Stosunkowo korzystne były również lata 2004, 2015 i 2017, a w produkcji także lata 2012 i 2016. Warto zwrócić uwagę na dużą różnicę w poziomie plonowania pszenżyta jarego w doświadczeniach PDO i w produkcji (rys. 1.). Stwarza to dla producentów szansę na poprawę wyników produkcyjnych także w tym gatunku.
Pszenżyto jare to polska specjalność
Wybór odmian pszenżyta jarego jest dość szeroki. Obecnie Krajowy rejestr pszenżyta jarego liczy 15 odmian, w tym 7 z Hodowli Roślin Strzelce Grupa IHAR i 8 z DANKO Hodowla Roślin. Wszystkie zarejestrowane odmiany pszenżyta jarego pochodzą z hodowli krajowej. Na rynku nasiennym wyraźnie dominują trzy odmiany: Mazur, Dublet i Mamut, które według danych PIORiN łącznie zajmują 70% powierzchni plantacji nasiennych z pszenżytem jarym. Warto jednak zaznaczyć, że ogólna powierzchnia plantacji nasiennych z pszenżytem jarym w roku 2020 wynosiła zaledwie 1100 ha. W porównaniu do lat 2018 i 2019 oznacza to znaczny spadek, odpowiednio o 1300 i 780 ha.
Badania wskazują najlepsze odmiany
W tabeli 1 przedstawiono wyniki Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) dla 11 zarejestrowanych odmian pszenżyta jarego, które były badane w latach 2018–2020. Średnio w trzyleciu na przeciętnym poziomie agrotechniki najlepiej plonowała odmiana Mamut, natomiast na wysokim poziomie agrotechniki minimalnie lepsza okazała się odmiana Hugo. Wśród najlepiej plonujących odmian znalazły się także odmiany Impetus i Santos, a na wysokim poziomie agrotechniki – również odmiana Dublet. Należy jednak zaznaczyć, że różnice w średnim poziomie plonowania odmian dla pszenżyta jarego są stosunkowo niewielkie i dla obydwóch poziomów agrotechniki wynoszą nieco ponad 3 dt z ha. Część odmian wykazała się pewną zmiennością plonowania w poszczególnych latach badań. Odmiany Santos, Impetus, Hugo, Odys i Dublet relatywnie lepiej plonowały w latach 2018–2019, co może świadczyć o ich większej tolerancji na suszę. Z kolei odmiany Mamut i Sopot w roku 2020 plonowały lepiej niż w latach poprzednich.
Problem z wyleganiem
Pszenżyto jest najwyższym zbożem spośród zbóż jarych. Dodatkowym problemem jest również brak zarejestrowanych środków chemicznych zapobiegających wyleganiu. Stąd tak ważna jest genetyczna odporność odmian. Różnice odmianowe w tej cesze są dość duże. Większą odpornością na wyleganie cechują się odmiany Impetus i Sopot, które są również niższe od pozostałych zarejestrowanych oraz Mazur. Małą odpornością na wylegnie cechuje się natomiast odmiana Dublet.
Mała zmienność w odporności na choroby
Odmiany pszenżyta jarego badane obecnie w doświadczeniach PDO nie wykazują dużego zróżnicowania w odporności na choroby. W ocenie większości chorób oceny mieszczą się w zakresie 4–6 (w skali 9-stopniowej). Wyjątkiem jest rdza żółta, która w większym nasileniu występuje tylko w niektórych latach, jednak na odmianach podatnych może przyczynić się do znacznej obniżki plonu. Mało odporna na tę chorobę jest odmiana Milewo. Dodatkowe zabiegi na wysokim poziomie agrotechniki (w pszenżycie jarym stosuje się tylko dwukrotny zabieg fungicydowy połączony z nawożeniem dolistnym) powodują relatywnie nieduży przerost plonu, szczególnie w ostatnich latach. Obrazuje to wykres 1. Mniejsza efektywność ochrony przed chorobami może wynikać z mniejszej presji chorób w latach z deficytem opadów, a także z postępu hodowlanego. Postęp ten dotyczy zwłaszcza odporności na rdzę żółtą, mączniaka prawdziwego i rdzę brunatną.
Mgr inż. Andrzej Najewski
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
Słupia Wielka
