Pryszczyca (FMD – ang. foot and mouth disease) to jedna z najbardziej zaraźliwych chorób zwierzęcych i mimo, że nie powoduje poważnych szkód w zdrowiu ludzi, skutki ekonomiczne pojawienia się choroby są groźne dla gospodarstw hodowlanych. Straty powodowane przez pryszczycę obejmują spadki produkcji mleka i przyrostów masy ciała, zaburzenia rozrodu i śmiertelność młodych zwierząt. Z drugiej strony wysokie są koszty zwalczania i kontroli oraz ograniczeń handlowych. Dlatego kluczowe jest monitorowanie choroby i zapobieganie jej.
Co to jest pryszczyca?
Pryszczyca (FMD) jest wysoce zaraźliwą chorobą wirusową bydła, owiec, kóz, świń i innych zwierząt parzystokopytnych. Pryszczyca nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, ale poważnie wpływa na bezpieczeństwo żywnościowe, źródła utrzymania oraz rynki krajowe i międzynarodowe.
Istnieje siedem serotypów wirusa pryszczycy (A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 i Asia1). Można uzyskać odporność po przejściu infekcji lub dzięki szczepieniu, ale jest ona specyficzna dla serotypu i nie zapewnia ochrony przed innymi serotypami.
Objawy kliniczne pryszczycy
Objawy kliniczne pryszczycy u zarażonych zwierząt to m.in.:
- Gorączka;
- pęcherze/owrzodzenia na dystalnych częściach kończyn (w szparze międzyracicowej i na koronkach racic), w jamie ustnej, nosie, pysku i sutkach;
- spadek nastroju;
- utrata apetytu;
- utrata masy ciała;
- kulawizna;
- spadek laktacji.
Zakażenie subkliniczne pojawia się głównie u małych przeżuwaczy. U młodszych zwierząt obserwuje się zwiększoną śmiertelność z powodu nagłej niewydolności serca.
Jak diagnozuje się pryszczycę?
Chorobę diagnozuje się przez badania laboratoryjne. Diagnostyka laboratoryjna jest również wymagana do określenia serotypu, który wywołał zakażenie. Próbki do oceny laboratoryjnej obejmują: płyn pęcherzykowy lub nabłonek, krew lub surowicę.
Jak przenosi się pryszczyca?
Transmisja choroby odbywa się drogą oddechową lub pokarmową. Zarażone zwierzęta wydalają wirusa we wszystkich wydzielinach i wydalinach (ślinie, mleku, moczu, kale).
Pryszczyca zwykle rozprzestrzenia się przez przemieszczanie zwierząt, ale może być również przenoszona przez zanieczyszczoną odzież, obuwie, sprzęt i pojazdy. Wirus może przetrwać w środowisku i produktach pochodzenia zwierzęcego.
Jak zapobiegać zakażeniom pryszczycy?
Przede wszystkim zakażeniom można przeciwdziałać dzięki szczepionkom specyficznym dla krążących szczepów. Pryszczyca jest wysoce zaraźliwa, dlatego potrzebne są dodatkowe środki, w tym ścisły nadzór i kontrola przemieszczania się zwierząt oraz bioasekuracja.
Zalecenia FAO: jak ochronić zwierzęta przez pryszczycą?
- Ocena drogi, którą pryszczyca mogła w przeszłości dostać się do kraju i zaplanowanie interwencji oraz przygotowanie szczepionki chroniącej przed serotypem SAT2;
- Intensywne kontrole na granicach międzynarodowych i administracyjnych;
- Stworzenie planu awaryjnego w przypadku wybuchu pryszczycy;
- Kampanie uświadamiające dla rolników rolnicy o zwiększonym zagrożeniu pryszczycą i środkach, które mogą podjąć w celu ochrony swojego inwentarza;
- Wzmocnienie środków bezpieczeństwa biologicznego w gospodarstwach rolnych i w handlu żywym inwentarzem:
- chore zwierzęta powinny zostać zbadane przez lekarza weterynarii i oddzielone od innych zwierząt gospodarskich. Nigdy nie należy ich przemieszczać na duże odległości ani sprzedawać;
- przemieszczanie i mieszanie zwierząt powinno być ograniczone do minimum;
- należy unikać wprowadzania żywego inwentarza z nieznanych źródeł. Każde nowe stado powinno zostać sprawdzone przed wprowadzeniem, aby upewnić się, że wygląda na zdrowe i należy przestrzegać 7-14-dniowego okresu kwarantanny przed dopuszczeniem do kontaktu z resztą stada (okres inkubacji pryszczycy).
- Podczas pracy ze zwierzętami należy nosić czyste obuwie i odzież, a odwiedzający niepowinni mieć kontaktu ze zwierzętami.
- Należy unikać mieszania różnych przesyłek podczas transportu i na targach. Targi handlowe powinny być dokładnie czyszczone i opróżniane między sprzedażami (dni odpoczynku).
- Należy rozważyć zatrzymanie inwentarza żywego, zwłaszcza jeśli istnieje podejrzenie pryszczycy.
- Informowanie rolników i lekarzy weterynarii o konieczności niezwłocznego zgłoszenia służbom weterynaryjnym podejrzanych objawów klinicznych;
- Wdrożenie systemu monitorowania i wczesnego ostrzegania w oparciu o doniesienia o zwiększonej śmiertelności (zwłaszcza młodych osobników), obserwacje w rzeźniach lub panicznej wyprzedaży, z wykorzystaniem informacji od rolników, handlowców, inspektorów i odpowiednich portali społecznościowych.
Pryszczyca na Bliskim Wchodzie i zachodniej Eurazji
Pod koniec ubiegłego roku w Iraku wykryto nieoczekiwany wzrost liczby ognisk pryszczycy. W próbkach wykryto wirus serotypu SAT2, najbliżej spokrewniony ze szczepami SAT2 z Etiopii. Droga wniknięcia wirusa do Iraku pozostaje przedmiotem badań. Do 3 lutego zgłoszono dziewięć ognisk choroby u bydła, bawołów i owiec.
Od grudnia 2021 r. Jordania walczy z pryszczycą wywołaną serotypem O, ale od 5 lutego 2023r. wykryto tam serotyp SAT2, który zazwyczaj pojawia się w krajach Afryki.
al na podst. Główny Inspektorat Weterynarii
fot. Tunisia Ministry of Agriculture
