Co łączy redukcję zużycia antybiotyków i dobrostan zwierząt?

Antybiotykooporność coraz większym problemem

Zwiększa się antybiotykooporność mikroorganizmów, co budzi coraz większe obawy wśród lekarzy i naukowców. Mimo, że w Unii Europejskiej stosowanie antybiotykowych stymulatorów wzrostu zostało zakazane, a wiele krajów rezygnuje z ich wykorzystania profilaktycznego, zużycie antybiotyków w światowej hodowli zwierząt nadal jest ogromne. 

Naukowcy zwracają uwagę, że dzięki znalezieniu głównych czynników ryzyka w gospodarstwie w systemie intensywnej produkcji trzody chlewnej można ocenić, przeanalizować i poprawić system  utrzymania tak, żeby zredukować stosowanie antybiotyków w branży. 

Dobrostan świń a choroby

Według Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt "dobrostan jest stanem w którym zwierzę jest zdrowe, czuje się komfortowo, jest nakarmione, bezpieczne, nie cierpi z powodu zjawisk takich jak ból, strach i niepokój oraz jest w stanie wyrażać zachowania odpowiednie dla jego stanu fizycznego i psychicznego".

W intensywnych systemach utrzymania świń jednym z głównych problemów jest wysoka gęstość obsady, która zwiększa podatność zwierząt na czynniki stresowe, patogeny środowiskowe oraz rozprzestrzenianie się chorób układu oddechowego i pokarmowego. Szacuje się, że rezultatem intensywnego tuczu trzody będzie zwiększenie zużycia antybiotyków na fermach o 11,5% do 2030 roku.

Wpływ stresu na choroby

Stresor to wewnętrzne lub zewnętrzne zdarzenie lub bodziec, który wywołuje stres, a ten z kolei jest zaburzeniem homeostazy (czyli równowagi) spowodowanym czynnikiem fizycznym, psychicznym, fizjologicznym itd. Kiedy zmienia się stabilność parametrów fizjologicznych, takich jak pH, natlenienie, temperatura i glukoza we krwi, organizm uruchamia proces przywracania równowagi (allostatyczny).

Proces ten wyzwala jednak odpowiedź stresową, bo przygotowuje reakcję alarmową i stymuluje wydzielanie kortyzolu, popularnie nazywanego hormonem stresu, który ma szerokie działanie metaboliczne, wpływa też na układ sercowo-naczyniowy i immunologiczny. Nadmierne wydzielanie kortyzolu i aktywacja procesu allostatycznego powodują niepokój, cierpienie i zmniejszają dobrostan zwierząt.

Stresory aktywują obronę biologiczną całego organizmu. Przewlekły stres zmniejsza naturalną zdolność świń do skutecznej odpowiedzi na wyzwania immunologiczne. Co więcej, świnie o wysokiej wydajności produkcyjnej są bardziej podatne na choroby, ponieważ przeznaczają zasoby metaboliczne na wzrost kosztem układu odpornościowego.

Jakie są główne stresory występujące w gospodarstwie?

Główne stresory w gospodarstwie w intensywnej produkcji trzody chlewnej to te związane ze środowiskiem oraz wynikające z praktyk zarządzania. Pierwsza grupa to głównie fizyczne ograniczenia związane z intensywnym chowem, w tym z ograniczeniem ruchu, socjalizacji i ekspresji naturalnych zachowań, a także z niekorzystnymi warunkami jak np. stres termiczny. Druga grupa stresorów związana jest z zarządzaniem paszą, zarządzaniem prosiętami, odsadzaniem, zbyt wczesnym transportem, okaleczeniami oraz interakcjami między ludźmi a zwierzętami. Te czynniki związane z utrzymaniem i zarządzaniem stadem są dla świń źródłem stresu, który wpływa na podatność zwierząt na choroby, którym antybiotyki powszechnie zapobiegają lub je leczą.

Dlatego droga od stresorów do wykorzystania antybiotyków w hodowli jest stosunkowo krótka. 

Dobrostan świń i zużycie antybiotyków

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu i Rady UE 2019/6 ze stycznia 2022 roku, przeciwdrobnoustrojowe produkty lecznicze nie mogą być stosowane rutynowo ani wykorzystywane w celu zrekompensowania niedostatecznej higieny, niewłaściwej hodowli zwierząt, braku opieki lub nieodpowiedniego zarządzania gospodarstwem rolnym.

Nadal jednak stosuje się antybiotyki w leczeniu chorób układu oddechowego, pokarmowego, rozrodczego itd. spowodowanych przez czynniki stresogenne. Badania wykazały, że wiele wysoce stresujących praktyk zarządzania stadem ma miejsce we wczesnym okresie życia świń, a prosięta są najczęściej leczoną antybiotykami grupą wiekową. Ponadto zła jakość powietrza i higiena w połączeniu z niewłaściwymi warunkami w pomieszczeniach mogą powodować zwiększone stosowanie antybiotyków w przypadku chorób układu oddechowego. Niewystarczające wyposażenie w poidła i brak urozmaicenia środowiska wraz z wysoką gęstością obsady są związane ze stosowaniem antybiotyków w przypadku infekcji stawów i gryzienia ogonów.

Jak rozwiązać problem wysokiego zużycia antybiotyków?

Kluczowym czynnikiem zmniejszającym poziom stresu i nudy u świń jest poprawa warunków utrzymania i wzbogacenie środowiska. Dobre warunki utrzymania zapewniają komfort termiczny, dają świniom możliwość ruchu i eksploracji, ograniczają występowanie kulawizn i kontuzji, zmniejszają zachowania agresywne, poprawiają zachowania macierzyńskie u loch i socjalne u prosiąt oraz zwiększają odporność prosiąt i ich wytrzymałość w przypadku kontaktu z patogenami.

Wzbogacenie środowiska, np. o zabawki, umożliwia świniom wyrażenie naturalnych zachowań, promuje pozytywne stany afektywne i poprawia rozwój układu odpornościowego i mikrobioty jelitowej we wczesnej fazie odchowu. Również pozytywne interakcje pomiędzy ludźmi i zwierzętami zwiększają dobrostan w gospodarstwie – i tym samym zmniejszają zużycie antybiotyków.

Badania wskazują, że poprawa dobrostanu świń poprzez wprowadzenie odpowiedniego zarządzania i utrzymania zwierząt zmniejszy stosowanie antybiotyków. Jednocześnie należy pamiętać, że zarówno przemysł wieprzowy, konsumenci i rządy państw muszą wspierać hodowców świń w kierunku zrównoważonego podejścia do hodowli i racjonalnego ograniczenia stosowania antybiotyków w gospodarstwach.

al na podst. MDPI/Animals, PigProgress
fot. Kurek