Profilaktyka swoista – immunoprofilaktyka – w związku z dynamicznym rozwojem wakcynologii i biologii molekularnej stała się ważnym i efektywnym narzędziem w rękach lekarzy weterynarii. Coraz powszechniejsze zastosowanie immunoprofilaktyki związane jest również z szerzeniem się oporności drobnoustrojów na stosowane chemioterapeutyki, ograniczeniami w zakresie wykorzystywania antybiotyków i stosunkowo małą liczbą nowych antybiotyków.
Profilaktyka swoista ma początek już w starożytności, kiedy to zaobserwowano, że ludzie, którzy przeżyli chorobę zakaźną, rzadko zapadali na podobne schorzenie po raz drugi. Szczególnie przekonujące w tym zakresie były doświadczenia z ospą (Variola vera), którą od starożytności do I wojny światowej zaliczano do najważniejszych zakaźnych chorób ludzi. Przez stulecia zauważono, że nie wszyscy dotknięci tą chorobą ludzie mieli takie same objawy, a ci, którzy przeżyli zakażenie, nie chorowali na ospę już nigdy więcej. Obserwacje te doprowadziły do celowego, „sztucznego” wywoływania choroby, przez przeniesienie materiału ze strupów ospowych na skórę osobników zdrowych – proces ten nazywano wariolizacją. Dzisiaj wiadomo, że pierwszymi, którzy zastosowali tę metodę zapobiegania ospie, byli niezależnie Chińczycy i Hindusi. Interesujący jest fakt, że w czasach starożytnych zdawano już sobie sprawę z wpływu dawki czynnika zakaźnego oraz wieku materiału zakaźnego (czasu, w jakim pobierano zawartość strupa do zakażenia) na jego zakaźność i zjadliwość. Jeszcze w XVIII wieku procedurę takiego uodporniania przeciw ospie stosowano w wielu krajach świata, włączając w to Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. W odniesieniu do obecnych standardów wariolizacja była przedsięwzięciem desperackim. W wyniku powikłań po tym zabiegu umierało na ospę 0,5–2% tak uodpornianych ludzi. Przy naturalnym zakażeniu w czasie epidemii umierało z powodu ospy około 20–30% chorych. Decydując się na wariolizację w okresie zagrożenia, wybierano zatem mniejsze zło.
Olbrzymi postęp w zakresie wiedzy związanej z profilaktyką swoistą doprowadził do sytuacji, kiedy to szczepionki będące do dyspozycji lekarzy są biopreparatami w pełni bezpiecznymi i swoistymi, równocześnie coraz częściej dysponujemy szczepionkami (biopreparaty znakowane), które umożliwiają odróżnienie zwierząt immunizowanych od zakażonych, co określa się jako strategię DIVA (Differentiating Infected from Vaccinated Animals).
Budowa i zasady funkcjonowania układu immunologicznego
Układ immunologiczny (układ odpornościowy) pozwala kręgowcom na odróżnianie „swego” od „obcego” i umożliwia wykształcenie odpowiedzi immunologicznej, dzięki której zwalczane są różnego rodzaju infekcje. Zanim dojdzie do zakażenia, drobnoustrój musi przylgnąć do komórek nabłonkowych, stanowiących granicę między organizmem i środowiskiem. Wnikanie drobnoustrojów do organizmu może się odbywać w sposób bierny lub czynny. W praktyce większość z nich wnika drogą oddechową lub pokarmową.
Mechanizmy regulujące funkcjonowanie układu immunologicznego są zbyt złożone i wyspecjalizowane, by można je szczegółowo omówić na łamach tego opracowania, dlatego też zostaną przedstawione w sposób uproszczony, pozwalający jednak na zrozumienie zjawisk zachodzących w organizmie zwierzęcia po kontakcie z antygenem.
Mechanizmy odporności można podzielić na dwie grupy:
a) mechanizmy nieswoiste – działają w każdym przypadku, także przy pierwszym kontakcie z antygenem,
b) mechanizmy swoiste – indukowane wpływem i skierowane przeciwko określonym antygenom – działają w późniejszej fazie, po pierwszym kontakcie oraz natychmiast przy kolejnych kontaktach tym samym antygenem.
Najważniejsze różnice pomiędzy mechanizmami nieswoistymi i swoistymi to:
a) szybkość reakcji – reakcja szybsza w przypadku mechanizmów nieswoistych,
b) rodzaj zaangażowanych komórek: komórki NK (natural killers – naturalne komórki zabijające), dendrytyczne, limfocyty γδ, makrofagi, granulocyty w odporności nieswoistej; limfocyty T i B w odporności swoistej,
c) pamięć immunologiczna – trwała w przypadku odporności swoistej, brak w przypadku odporności nieswoistej,
d) mechanizmy wykonawcze: cytotoksyczność (niezależna od MHC), wytwarzanie cytokin: interferony, interleukiny, chemokiny, cytokinozależna odporność komórek w przypadku odporności nieswoistej; cytotoksyczność limfocytów T, cytotoksyczność oparta na dopełniaczu, zależna od przeciwciał, aktywność cytokin w przypadku odporności swoistej,
e) mechanizmy odporności nieswoistej działają niezależnie od odpowiedzi swoistej, mogą być wspomagane przez swoistą, natomiast odpowiedź nieswoista do rozwoju wymaga współdziałania z odpowiedzią swoistą.
Jesteś lekarzem weterynarii? A może hodujesz świnie i chcesz wiedzieć jak zabezpieczać je przed chorobami? Zapraszamy do zakupu najnowszej książki "Zdrowie świń, prewencja i terapia" na www.agrarsklep.pl
Zamów książkę TUTAJ
