Krajowy rejestr (KR) odmian ziemniaka zawiera 119 odmian, z czego 78 jadalnych i 41 skrobiowych. Jest to ok. 10% odmian wpisanych do Katalogu wspólnotowego (CCA).
Na początek tego sezonu wśród odmian w KR mamy:
- 16 bardzo wczesnych (wszystkie jadalne);
- 26 wczesnych, w tym 5 skrobiowych;
- 47 średnio wczesnych, w tym 23 skrobiowe;
- 5 średnio późnych, z czego 3 skrobiowe;
- 8 późnych skrobiowych;
- 17 odmian regionalnych, w tym 2 skrobiowe.
Warto tutaj wyjaśnić, że w KR znajdują się odmiany nie tylko polskie, ale rejestrują u nas swoje odmiany także hodowcy zagraniczni. We wspomnianej liczbie 119 odmian zagraniczne stanowią 26, z czego 5 to skrobiowe.
Olbrzymia liczba odmian nie przekłada się na skalę rozmnożeń materiału kwalifikowanego. Według danych
PIORiN w 2024 r. zakwalifikowano prawie 6,3 tys. ha plantacji ziemniaka. Jeżeli przyjmiemy, że z 1 ha plantacji nasiennej uzyskamy 15–20 t sadzeniaków, to przy obecnej powierzchni uprawy mamy jeszcze 125 tys. ha do obsadzenia innym materiałem. Jest też oczywiście import sadzeniaków, ale powszechnie wiadomo, że większość plantacji ziemniaka obsadzanych jest innym materiałem niż kwalifikowany.
Produkcją kwalifikowanych sadzeniaków w Polsce zajmują się głównie gospodarstwa na północy. To dzięki produkcji nasiennej oraz dla zakładów wytwarzających chipsy i frytki w rejonie Słupska ziemniaki stanowią ponad 11% użytków rolnych. Inne centra uprawy ziemniaków w kraju to okolice Kalisza i Sieradza, Środy Wielkopolskiej, Warszawy i Krakowa (rys. 1.). Łącznie w Polsce w ubiegłym roku wg ARiMR zasadzono niespełna 193 tys. ha ziemniaków.
Najwieksza liczba odmian ziemniaka w UE
Największą liczbą odmian w UE może poszczycić się Holandia – 777 (rys. 2.). Daleko za tym krajem są Niemcy (242 odmiany) i Francja (237 odmian). Przed Polską są jeszcze Czechy ze 123 odmianami. Rozkład krajów z największą zarejestrowaną liczbą odmian w krajach UE pokrywa się z centrami uprawy tego gatunku. Oczywiście, na terenie stosunkowo małej Holandii nie ma największej produkcji ziemniaków, za to jest olbrzymia produkcja sadzeniaków.
Hodowcy odmian ziemniaka w Polsce nie spoczywają na laurach. Planowane są kolejne wpisy do KR, w tym odmian zagranicznych. Na zaczynający się sezon złożono wnioski o wpis dla 23 odmian, w tym 15 konsumpcyjnych krajowych i 4 zagranicznych oraz 4 krajowych skrobiowych. Należą one do grup wczesności:
- 7 – wczesnych,
- 13 – średnio wczesnych,
- 3 – średnio późnych.
Różnice między plonami
Mimo nowych odmian, prawdopodobnie na skutek sadzenia własnych sadzeniaków z kolejnych lat rozmnożenia, które porażane są m.in. przez wirusy, obserwowane są duże różnice między plonami, jakie uzyskiwane są średnio w produkcji a plonami z doświadczeń odmianowych. Za ostatni rok wg GUS średnie plony produkcyjne wynosiły 301 dt/ha, podczas gdy w COBORU plon średni był o 10 t/ha wyższy i wyniósł 408 dt/ha. Tendencja taka utrzymuje się od wielu lat, choć widać, że nożyce zaczynają bardzo powoli się zamykać. Jest to być może skutek coraz mniejszej powierzchni uprawy ziemniaka, a tym samym przenoszenia produkcji do gospodarstw wyspecjalizowanych.
Zobacz także: Czy ziemniak skrobiowy się opłaca?
Spadek powierzchni uprawy ziemniaka w Polsce widoczny jest wyraźnie w ostatnim ćwierćwieczu. Produkujemy obecnie poniżej 20% tego, co w roku 2000. Równolegle wzrosła produkcja w takich krajach, jak Belgia (o ponad 40% w stosunku do roku 2000) i Francja (o prawie 25%).
Wymaga specjalizacji
Szansa na wzrost produkcji ziemniaka jest, zwłaszcza że klimat ociepla się i w krajach, gdzie było go niegdyś więcej, jak np. Hiszpania, są coraz gorsze warunki produkcji. Warunkiem wykorzystania tej szansy jest specjalizacja gospodarstw oraz korzystanie z postępu genetycznego. Ten ostatni niosą nowe sprawdzone odmiany oraz wpisane na listę odmian zalecanych (patrz ramka na str. 22 z kodem QR).
W tabeli 1. przedstawione są wyniki badań w ramach porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) odmian bardzo wczesnych pod kątem ich przeznaczenia na tzw. ziemniaki młode (zbierane po 40 dniach od wschodów). Co ciekawe, widać, że najnowsze odmiany pozwalają na uzyskanie plonu ponad 30 t/ha, co jest bardzo dobrym wynikiem przy wczesnym zbiorze.
W tabeli 2. znajdują się wyniki plonowania oraz cechy użytkowe także bardzo wczesnych odmian, zbieranych po zakończeniu ich wegetacji. Porównując dane plonowania w roku 2024 i 2023 w tabelach 1. i 2. można wyciągnąć wniosek, że ubiegły rok charakteryzował się lepszymi warunkami dla wegetacji ziemniaka. Z drugiej strony dane te pozwalają wyciągnąć wniosek nie tylko o najlepiej plonujących odmianach, ale także o ich stabilności (im różnice mniejsze, tym mniejszy wpływ niekorzystnych warunków w roku 2023).
Późniejsze jadalne
W tabeli 3. znajdują się informacje o plonowaniu i cechach odmian jadalnych od wczesnych do średnio późnych. Warto tutaj zwrócić uwagę na ich odporność (tolerancję), szczególnie na zarazę ziemniaka. Są dość duże różnice pod tym względem – od 2 do aż 7. Tutaj także mamy możliwość porównania plonu z ubiegłego, dość korzystnego dla ziemniaka sezonu z suchszym rokiem 2023 r.
Porównanie w tabelach plonu ogólnego z handlowym daje informację o zdolności odmiany do wytwarzania bulw o większym kalibrażu.
Odmiany na skrobię
W tabeli 4. znajdują się informacje o odmianach skrobiowych ziemniaka. Podobnie jak w przypadku odmian jadalnych (późniejszych niż bardzo wczesne) zbadana została zawartość skrobi. W przypadku tych odmian jest ona prawie zawsze wyższa niż 18% (jadalne miały ją ostatnio ją w zakresie 10,8–18,3, ale najczęściej do ok. 15%). Niektóre odmiany skrobiowe osiągają średni wynik ponad 20% zawartości skrobi (wartość referencyjna wynosi 19%). Cecha ta jest bardzo ważna dla plantatorów ziemniaka skrobiowego, ponieważ pieniądze otrzymuje się w tym kierunku produkcji za sprzedaną skrobię, a nie dostarczoną ilość ziemniaków.
Listy opisowe odmian
Inne cechy odmian, jak np. kolor skórki, ocena smaku, barwa miąższu, przydatność na frytki i chipsy, ocena regularności kształtu czy głębokości osadzania oczek znajdują się na liście opisowej odmian roślin rolniczych dla ziemniaka, dostępnej na stronie internetowej COBORU.
W przypadku starszych odmian, już nieocenianych w PDO, można znaleźć też informacje o odporności na inne patogeny, np. czarną nóżkę, wirus liściozwoju, wirus M ziemniaka, porażenie chorobami przechowalniczymi, zdolność do przechowywania, okres spoczynku bulw, a także wrażliwość na metrybuzynę (substancję, która jest obecnie w fazie wycofywania – cecha wkrótce zbędna).
Ten artykuł pochodzi z wydania Ziemniaki 1/2025
czytaj więcej
