Gleba jest układem trójfazowym, co oznacza, że na jej objętość składają się fazy: stała, ciekła i gazowa. Fazę stałą gleby tworzą cząstki glebowe, o różnej wielkości, między którymi znajdują się tak zwane pory wypełnione wodą i powietrzem, w różnych proporcjach zależnie od warunków pogodowych. Przestrzenny układ cząstek glebowych nazywany jest strukturą. W praktyce najbardziej pożądana jest struktura gruzełkowa, charakteryzująca się obecnością gruzełków o kulistym kształcie, do tego trwałych czyli odpornych na działanie czynników zewnętrznych. W takich warunkach korzenie roślin mają zapewnione optymalne warunki wodno-powietrzne, oczywiście pod warunkiem odpowiednich opadów, ale to pozostaje już poza wpływem producenta rolnego. Trwałość gruzełków, o której mowa wyżej, zapewniają między innymi kationy wapnia, które sklejają cząstki glebowe, stanowiąc swoiste pomosty między minerałami ilastymi a kwasami humusowanymi obecnymi w glebie. Warto wiedzieć, że gleby polskie, wbrew obiegowym opiniom, nie są zasobne w wapń, stąd wprowadzenie do gleby jonów Ca2+, także w stanowiskach o uregulowanym odczynie, należy uznać za w pełni uzasadnione działanie profilaktyczne.
Wizualne objawy niedoboru wapnia na roślinach uprawnych występują bardzo rzadko. Nie oznacza to jednak, że tkanki roślinne nie wykazują deficytu wapnia. Bardzo często zdarzają się niedobory utajone, które są wykrywalne tylko w laboratorium. Dotyczy to zwłaszcza korzeni roślin i organów generatywnych. W roślinie wapń kontroluje przede wszystkim podziały i różnicowanie komórek, ponieważ występuje w merystemach. Dlatego od stanu zaopatrzenia roślin w ten pierwiastek zależy pionowy wzrost korzeni, co jest kluczowe na obszarach dotkniętych deficytem wody. Związki wapnia są powszechne w tkankach okrywowych i mechanicznych. Ma to ogromne znaczenie w warunkach sprzyjających wyleganiu roślin, które występowały w tym roku i były związane z gwałtownymi (nawalnymi) opadami deszczu i gradu.
Warto wiedzieć, że Ca2+ występuje w ścianie komórkowej, co powoduje, że tkanki roślinne nie tylko są stabilniejsze, lecz także odporniejsze na wnikanie grzybów patogennych. Wynika to z jednej strony z tworzenia bariery chemicznej dla pasożyta, z drugiej wiąże się z reakcją fizjologiczną rośliny polegającą na wzmożonej syntezie enzymów proteolitycznych działających toksycznie na strzępki grzyba. Ponadto rośliny dobrze zaopatrzone w wapń pozostają dłużej aktywne fotosyntetycznie czyli później się starzeją. Produkcja plonu trwa zatem dłużej.
Ryc. 1. Ważniejsze funkcje wapnia w roślinie
Potrzeby względem wapnia poszczególnych grup roślin uprawnych są zróżnicowane, lecz jak widać na zamieszczonej rycinie 2 nie są to ilości małe. Należy zwrócić szczególną uwagę na rzepak ozimy i rośliny bobowate (w tym przypadku groch), które na wyprodukowanie jednostki plonu pobierają więcej wapnia niż fosforu. Wrażliwe na niedobór wapnia są także ziemniaki, ze względu na rolę tego składnika w kształtowaniu zdrowotności bulw, determinowaną obecnością Ca w skórce.
Rycina 2. Pobranie jednostkowe składników pierwszoplanowych i wapnia, kg/t (plon główny wraz z pobocznym)
Mówiąc o wapniu trzeba zwrócić jeszcze uwagę na mobilność jonów Ca2+ w roślinie. Gdy z jakiegoś powodu pojawi się w glebie mniejsza dostępność azotu, fosforu, potasu lub magnezu roślina wycofuje dany składnik z liści starszych do młodszych, po to by mogła dalej funkcjonować. W przypadku wapnia mechanizm taki występuje z bardzo dużym ograniczeniem. Wapń musi być więc dostarczany na bieżąco do rizosfery, w każdej fazie rozwojowej. Skutki niedostatecznej dostępności wapnia, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach rozwojowych, są często widoczne w warzywnictwie i sadownictwie w postaci uszkodzeń tkanek okrywających owoce (charakterystyczne pęknięcia, wklęsłe plamy).
Konieczne jest zatem zapewnienia roślinie odpowiednich zasobów wapnia, w całym sezonie wegetacyjnym, nawet glebach obojętnych. Z tego powodu tak ważne jest wprowadzanie tego składnika z nawozami i powolne, lecz systematyczne uwalnianie Ca2+ do roztworu glebowego.
Wapń obecny jest w każdej grupie nawozów - zarówno pojedynczych (azotowych, fosforowych), jak i wieloskładnikowych. Niedocenianym źródłem wapnia jest na przykład doskonale znany superfosfat prosty, którego głównym związkiem jest przecież bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie Ca(H2PO4)2. To jednak nie wszystko, gdyż granula superfosfatu prostego zawiera jeszcze dwuwodne siarczany wapnia, które są uwalniane systematycznie w późniejszych stadiach rozwojowych roślin. Ze względu na specyfikę produkcji praktycznie wszystkie nawozy wieloskładnikowe produkowane w firmie LUVENA zawierają wapń. Dostępny jest także LUBOPLON Cal - Mag dedykowany dla gospodarstw posiadających gleby lekkie, z natury ubogie w wapń i magnez.
