Jak sporządzić plan nawożenia?

W pierwszej kolejności ustalamy średnioroczny stan zwierząt. Jest to konieczne do określenia ilości produkowanego w gospodarstwie nawozu naturalnego. Przykład wyliczenia średniorocznego stanu na podstawie bydła znajduje się pod poniższym linkiem:

Przykład wyliczenia średniorocznego stanu bydła

PLANOWANIE SPOSOBU DYSTRYBUCJI NAWOZÓW NATURALNYCH

Zagospodarowanie nawozu na własnych użytkach rolnych

Przykładowo mamy gospodarstwo 80 ha użytków rolnych oraz stado krów mlecznych w systemie bezściołowym. Z obliczeń stanu średniorocznego wynika, że mamy:

• 50 krów mlecznych o wydajności pow. 8 tys. l
• 5 jałówek cielnych
• 11,25 jałówek pow. 1. roku
• 7,5 cieląt do 6. mies.

Ponadto w gospodarstwie utrzymujemy w systemie bezściołowym świnie, które są żywione wg powszechnie uznanej praktyki żywieniowej, polegającej na stosowaniu obniżonej koncentracji białka w dawce pokarmowej wraz z suplementacją syntetycznymi aminokwasami oraz udokumentowany mamy ten fakt, np. poprzez np. posiadanie rachunków za zakup tych dodatków:

• 10 loch
• 50 prosiąt do 2 miesiąca
• 50 warchlaków od 2 do 4 miesiąca
• 200 tuczników

Poprzez zastosowanie przeliczników produkcji obornika bydlęcego i zawartego w nim azotu obliczamy:

• krowy: 50 szt. x 16,2 t/rok x 4 kg/t N = 3240 kg/rok N
• jałówki cielne: 5 szt. x 8,5 t/rok x 3,2 kg/t N = 136 kg/rok N
• jałówki: 11,25 szt. x 6 t/rok x 2,8 kg/t N = 189 kg/rok N
• cielęta: 7,5 szt. x 1,6 t/rok 2,8 kg/t N = 33,6 kg/rok N

Suma ilości azotu z obornika wynosi 3598 kg/rok N. Ponieważ chów prowadzony jest w oborze płytkiej, konieczne jest uwzględnienie produkcji gnojówki:

• krowy: 50 szt. x 8,4 t/rok x 3,8 kg/t N = 1596 kg/rok N
• jałówki cielne: 5 szt. x 5,4 t/rok x 3,1 kg/t N = 83,7 kg/rok N
• jałówki: 11,25 szt. x 5,8 t/rok x 2,7 kg/t N = 176,175 kg/rok N
• cielęta: 7,5 szt. x 1,4 t/rok 3,2 kg/t N = 33,6 kg/rok N

Suma ilości azotu z gnojówki wynosi 1889,475 kg/rok N.

Razem produkcja azotu od bydła w oborniku i gnojówce wynosi 5487,475 kg/rok N.

Dla świń robimy podobne obliczenia, jednak uwzględniamy współczynnik „w”.

• lochy: 10 szt. x 4,6 t/rok x 4,3 kg/t N x 0,79 „w” = 156,3 kg/rok N
• prosięta do 2 msc.: 50 szt. x 0,7 t/rok x 2 kg/t N = 70,0 kg/rok N
• warchlaki 2–4 msc.: 50 szt. x 1,4 t/rok x 2,8 kg/t N x 0,79 „w” = 154,8 kg/rok N
• tuczniki: 200 szt. x 1,9 t/rok x 4,6 kg/t N x 0,75 „w” = 1311,0 kg/rok N

Razem produkcja azotu od świń w gnojowicy wynosi 1692,1 kg/rok N.

Łączna produkcja azotu w przykładowym gospodarstwie wynosi 5487,475 + 1692,1 = 7179,575 kg/rok N. Dzieląc tę wartość przez 170 kg/ha otrzymujemy wynik 42,2 ha. Oznacza to, że w przykładowym gospodarstwie o powierzchni 80 ha użytków rolnych można teoretycznie zagospodarować całość wyprodukowanych nawozów naturalnych (przy ich przeciętnym stosowaniu co 2 lata na o samo pole). Jeżeli nie wystarcza nam powierzchni użytków rolnych, czyli roczna produkcja azotu ze wszystkich nawozów naturalnych wytwarzanych w gospodarstwie podzielona przez 170 kg/ha przekracza powierzchnię UR to zmuszeni jesteśmy odstąpić cześć nawozów naturalnych. 

Konieczność odstąpienia części nawozu naturalnego

Jeżeli mamy mniej użytków rolnych niż wynika z ostatnich obliczeń lub organizacja pracy i struktura zasiewów nie pozwalają nam na zagospodarowanie części nawozu nadwyżkę musimy odstąpić lub sprzedać do innego gospodarstwa. W przypadku przekazywania nawozów naturalnych cały czas ciąży na nas obowiązek obliczenia ilości nawozów naturalnych wytwarzanych w gospodarstwie rolnym i przeznaczonych do przekazania oraz ilości azotu w tych nawozach. Fakt przekazania nawozów musimy udokumentować (pisemne umowy).

Przykładem takiego gospodarstwa byłoby posiadanie ww. pogłowia przy powierzchni około 25-30 ha. Z obliczeń wynika, że nie można już zagospodarować całości nawozów naturalnych nie przekraczając dawki 170 kg/na N.

Zagospodarowanie nawozów naturalnych ze źródeł zewnętrznych

Jeżeli mamy okazję kupić nawóz naturalny, to musimy sporządzić plan nawożenia. W tym przypadku tym do obliczeń stosujemy ilości azotu wg tabeli 9 z rozporządzenia (czyli na podstawie gatunku od którego pochodzi nawóz, systemu utrzymania i ewentualnie współczynnika „w”). Możliwe jest też zastosowanie rzeczywistej koncentracji składnika  w nawozie, jeżeli podmiot przekazujący przeprowadził badanie zawartości azotu w nawozie naturalnym. Można też samemu oddać nawóz do analizy aby ustalić zawartość w nim azotu.

PLAN NA DZIAŁKI ROLNE

Kolejnym etapem jest planowanie sposobu dystrybucji nawozu na poszczególne działki rolne. W tym celu oblicza się nie tylko ilości nawozów naturalnych, ale także nawozy mineralne zawierające azot. Tutaj warto zauważyć, że działka rolna nie jest tożsama z działką geodezyjną a stanowi pole, na którym uprawiana jest dana roślina i stosowane jest jednakowe nawożenie. Plan nawożenia sporządza się przed sezonem agrotechnicznym i może on uwzględniać zmienne dawkowanie w oparciu o systemy rolnictwa precyzyjnego przy zachowaniu maksymalnej wyliczonej dawki na całą działkę rolną.

Poniżej przykład obliczeń do planu nawożenia azotem dla rolników zobowiązanych do sporządzenia tego planu z różnych przyczyn. Powodem może być:

• więcej niż 100 ha UR
• więcej niż 50 ha upraw intensywnych (wg załącznika nr 7 do rozporządzenia)
• więcej niż 60 DJP wg stanu średniorocznego
• zakup lub nieodpłatne otrzymanie nawozu naturalnego
• przekroczenie choćby na jednej działce i w jednej uprawie maksymalnych dopuszczalnych ilości azotu działającego ze wszystkich źródeł (tabela 14 w rozporządzeniu).

Pierwszym etapem jest obliczenie potrzeb pokarmowych roślin. W tym celu stosuje się wskaźniki z tab. 10. z rozporządzenia – pobranie jednostkowe azotu (załącznik nr 8 do programu).

Przykład potrzeb pokarmowych (na 1 ha):

• jęczmień jary browarny, gleba średnia, uprawa po kukurydzy uprawianej na oborniku, bez międzyplonu: przewidywany plon 7,5 t/ha x 21 kg/t N = 157,5 kg/ha N
• pszenżyto ozime, gleba średnia, uprawa po pszenicy i po międzyplonie (mieszanka zboża z grochem): przewidywany plon 8 t/ha x 27 kg/t N = 216 kg/ha N
• rzepak ozimy, gleba ciężka, uprawa po grochu na nasiona, bez międzyplonu: przewidywany plon 4,5 t/ha x 50 kg/t N = 225 kg/ha N
• burak cukrowy na 30 t/ha obornika bydlęcego od krów pow. 8 tys. l mleka stosowanego jesienią, gleba ciężka, uprawa po pszenicy ozimej i międzyplonie z gorczycy: przewidywany plon 75 t/ha x 3,5 kg/ha N = 262,5 kg/ha N

Czy muszę robić plan?

Gospodarstwa mniejsze niż 100 ha lub 50 ha upraw intensywnych i  poniżej 60 DJP muszą opracować plan nawożenia jeśli chcą stosować większe ilości  azotu od dopuszczalnych.  Muszą sprawdzić czy przekraczają ilości tzw. azotu działającego ze wszystkich źródeł i czy plan nawożenia jest koniecznością. Powyższe obliczenia możemy porównać do tabeli z maksymalnymi ilościami azotu działającego ze wszystkich źródeł (tabela 14). Okazuje się, że tabelaryczne maksymalne ilości wynoszą:

• jęczmień jary browarny: 80 kg/ha N (zapotrzebowanie na azot wynosi 175,5 kg/ha N)
• pszenżyto: 180 kg/ha N ( zapotrzebowanie 216 kg/ha N)
• rzepak: 240 kg/ha N (zapotrzebowanie 225 kg/ha N)
• burak cukrowy: 180 kg/ha N (zapotrzebowanie 262,5 kg/ha N)

W wyniku analizy ostatnich porównań dochodzimy do wniosku, że:

• jęczmień jary browarny: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie  na azot 175,5 kg/ha N jest większe  od zawartej w tabeli ilości 80 kg/ha N)
• pszenżyto: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie  216 kg/ha N jest większe od zawartej w tabeli ilości 180 kg/ha N)
• rzepak: wydaje się, że nie musielibyśmy robić planu, gdyż zapotrzebowanie  225 kg/ha N nie przekracza ilości 240 kg/ha N, jednakże ponieważ na innych działkach są takie przekroczenia, to i tak plan trzeba sporządzić.
• burak cukrowy: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie  262,5 kg/ha N jest większe od zawartej w tabeli ilości 180 kg/ha N)
  
  

OBLICZENIE SUMY AZOTU Z RÓŻNYCH ŹRÓDEŁ

Decydując się na sporządzenie planu nawożenia azotem teraz trzeba obliczyć sumę azotu z różnych źródeł, aby ustalić dawkę nawozów mineralnych. Pierwszym z nich jest azot mineralny w glebie.

Możemy wykorzystać  wyniki własnych analiz gleby, lub zastosować wartości przeciętne  dla danej  kategorii agronomicznej gleby (ciężka, lekka itp.) z tabeli  nr 12 z rozporządzenia. W powyższym przykładzie mamy:

• jęczmień jary browarny, gleba średnia: 62 kg/ha N
• pszenżyto ozime, gleba średnia: 62 kg/ha N
• rzepak ozimy, gleba ciężka: 66 kg/ha N
• burak cukrowy, gleba ciężka, mamy jednak wynik analizy mówiący że gleba zawiera 88 kg/ha N

Ponieważ nie cały ten azot zostanie wykorzystany przez rośliny uprawne, stosuje się tzw. równoważniki nawozowe.  (tabela 11 z rozporządzenia). Dla roślin ozimych wynosi on 0,9 a dla jarych 0,6. Dlatego  ilości azotu glebowego dostępnego dla roślin („działającego”) są następujące:

• jęczmień jary browarny, gleba średnia: 62 kg/ha N x 0,6 = 37,2 kg/ha N
• pszenżyto ozime, gleba średnia: 62 kg/ha N x 0,9 = 55,8 kg/ha N
• rzepak ozimy, gleba ciężka: 66 kg/ha N x 0,9 = 59,4 kg/ha N
• burak cukrowy, wg analizy: 88 kg/ha N x 0,6 = 52,8 kg/ha N

Drugim źródłem azotu jest nawóz naturalny (z roku stosowania oraz z przedplonu). W powyższym przykładzie nawóz naturalny stosowano jesienią tylko pod burak cukrowy  ale był też użyty pod przedplonową kukurydzę przychodzącą przed jęczmieniem browarnym. Obliczenie ilości azotu z nawozów naturalnych wygląda następująco:

• jęczmień jary browarny: 30 t/ha x 4 kg/t x 0,15 = 18 kg/ha N
• pszenżyto ozime: 0 kg/ha N
• rzepak ozimy: 0 kg/ha N
• burak cukrowy: 30 t/ha x 4 kg/t x 0,35 = 42 kg/na N

W powyższym wyliczeniu:

• 30 t/ta - to dawka obornika pod burak i pod przedplonową dla jęczmienia kukurydzę
  4 kg/t to tabelaryczna zawartość azotu w oborniku od krów o wydajności pow. 8 tys. l mleka, płyta ściółka
• 0,15 - równoważnik nawozowy dla dowolnego obornika zastosowanego pod przedplon (tabela 11 z rozporządzenia)
• 0,35 - równoważnik nawozowy dla obornika bydlęcego stosowanego jesienią (tabela 11 z rozporządzenia)

Trzecim źródłem azotu jest składnik powstały w wyniku symbiozy roślin bobowatych z bakteriami brodawkowymi. W przypadku przedplonu lub międzyplonu z tych gatunków, trzeba uwzględnić korektę roślin uprawianych po przedplonach lub międzyplonach bobowatych (według tabeli 13). W powyższym przykładzie obliczenia przedstawiają się następująco:

• jęczmień jary browarny bez międzyplonu i przedplonu bobowatego: 0 kg/ha N
• pszenżyto ozime po międzyplonie mieszanka zboża z grochem: 20 kg/ha N
• rzepak ozimy po grochu w plonie głównym (przyorane resztki pożniwne): 30 kg/ha N
• burak cukrowy (międzyplon z gorczycy nie jest roślina bobowatą): 0 kg/ha N

Teraz trzeba zsumować ilości azotu z innych źródeł niż nawozy mineralne. W powyższym przykładzie suma trzech źródeł azotu (azot mineralny z gleby + nawóz naturalny + azot z roślin bobowatych) przedstawia się następująco:

• jęczmień jary browarny: 37,5 +18 + 0 = 55,2 kg/ha N
• pszenżyto ozime: 55,8 + 0 + 20 = 75,8 kg/ha N
• rzepak ozimy: 59,4 + 0 + 30  = 79,4 kg/ha N
• burak cukrowy 52,8 + 42 + 0 = 94,8 kg/ha N

Wyliczone wartości odejmujemy od obliczonych na początku potrzeb nawozowych i uzyskujemy ilość nawozu mineralnego, jaką trzeba dokarmić rośliny w modelowym sezonie, aby uzyskać zakładany plon:

• jęczmień jary browarny: 175,5 – 55,2 = 120,3 kg/ha N
• pszenżyto ozime: 216 – 75,8 = 140,2 kg/ha N
• rzepak ozimy: 225 – 79,7 = 145,3 kg/ha N
• burak cukrowy: 262,5 – 94,8 = 167,7 kg/ha N

Obliczone dawki nawozów mineralnych wynikają z potrzeb pokarmowych roślin uprawnych i zawartości dostępnego i przyswajalnego azotu z gleby i nawozów naturalnych. Mogą być traktowane jako ostateczne przy założeniu wysokiej efektywności wykorzystania azotu przez rośliny. Nie uwzględniają jednak strat azotu z nawozów mineralnych oraz tego, że część z składnika nie zostanie przyswojona. Niepełne wykorzystanie azotu można uwzględnić poprzez zastosowanie współczynnika wykorzystania azotu z nawozów, który jednak nie może być mniejszy niż 70%.  

Uproszczony bilans azotu

Uproszczony bilans nawożenia, wbrew nawie, wcale nie jest taki prosty. Polega on na obliczeniu:

• potrzeb pokarmowych roślin (tabela 10 z rozporządzenia)
• sumy azotu z innych źródeł z równoważnikami nawozowymi (tabela 11 z rozporządzenia)
• korekty dla roślin uprawianych po przedplonach lub międzyplonach bobowatych (tabela 13 do rozporządzenia)
• zastosowanie współczynnika wykorzystania N z nawozów azotowych mineralnych o wartości 0,7

W tym celu trzeba wykonać wszystkie powyższe obliczenia. Dopiero gdy dochodzimy do obliczenia dawki nawozów mineralnych wynik można   podzielić  przez współczynnik 0,7, który odzwierciedla wykorzystania N z nawozów azotowych mineralnych:

• jęczmień jary browarny: (157,5 – 55,2)/0,7 = 146,1 kg/ha N
• pszenżyto ozime: (216 – 75,8)/0,7 = 200,3 kg/ha N
• rzepak ozimy: (225 – 79,7)/0,7 = 207,6 kg/ha N
• burak cukrowy: (262,5 – 94,8)/0,7 = 239,6 kg/ha N

Wartość współczynnika wykorzystania azotu nie może być mniejsza niż 0,7. W warunkach wysokiej efektywności nawożenia można przyjąć wartości współczynnika w przedziale 0,7–1.0.

Teraz możemy zsumować azot jaki podajemy w formie nawozu mineralnego z azotem dostępnym z gleby. Jest to tzw. suma azotu działającego.

• jęczmień jary browarny: 146,14 + 55,2 = 201,34 kg/ha N
• pszenżyto ozime: 200,3 + 55,8 = 256,1 kg/ha N
• rzepak ozimy: 207,6 + 79,4 = 287 kg/ha N
• burak cukrowy 239,6 + 94,8 = 334,4 kg/ha N

Powyższe obliczenia możemy porównać do tabeli z maksymalnymi ilościami azotu działającego ze wszystkich źródeł (tabela 14). Okazuje się, że tabelaryczne maksymalne ilości wynoszą:

• jęczmień jary browarny: 80 kg/ha N (maksymalna ilość azotu działającego wynosi 201,34 kg/ha N)
• pszenżyto: 180 kg/ha N (maksymalna ilość azotu działającego wynosi 256,1 kg/ha N)
• rzepak: 240 kg/ha N (maksymalna ilość azotu działającego wynosi 287 kg/ha N)
• burak cukrowy: 180 kg/ha N (maksymalna ilość azotu działającego wynosi 334,4 kg/ha N)

W wyniku analizy ostatnich porównań dochodzimy do wniosku, że:

• jęczmień jary browarny: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie na azot jest większe  od zawartej w tabeli ilości 80 kg/ha N)
• pszenżyto: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie jest większe od zawartej w tabeli ilości 180 kg/ha N)
• rzepak: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie jest większe od zawartej w tabeli ilości 240 kg/ha N)
• burak cukrowy: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie jest większe od zawartej w tabeli ilości 180 kg/ha N)

Jeżeli nie spełniamy kryteriów zobowiązujących do wykonania planu nawożenia azotem, to możemy poprzestać na uproszczonym bilansie i nie wykonywać części produkcji obornika w gospodarstwie.

dr Tamara Jadczyszyn, IUNG–PIB w Puławach